Żydowska gmina wyznaniowa w Lelowie posiadała dwa miejsca pochówku. Najstarszy cmentarz powstał w pobliżu synagogi, przy obecnej ul. Ogrodowej. Nekropolia istniała już na początku XVII w. i została wzmiankowana w przywileju Władysława IV z 1644 r., w którym postanowiono m. in.: "Placu za bóżnicą na gruncie żydowskim dla wolnego chowania umarłych swych bez żadnych przeszkód zażywać mają".

W 1814 r. na cmentarzu pochowano cadyka Dawida syna Szlomo Bidermana (zm. 7 szwat 5574 r. - 28.01.1814 r.). Jego grób stał się celem pielgrzymek wielu pobożnych Żydów.

Przeprowadzenie prac było możliwe dzięki zaangażowaniu Fundacji Rodziny Nissenbaumów. Wojciech Łygaś z Fundacji tak opowiada o historii upamiętnienia cmentarza: "W 1987 roku Fundacja Rodziny Nissenbaumów otrzymała wiadomość, że z Izraela pragnie przybyć do Polski prawnuk świątobliwego cadyka, w siódmym pokoleniu rabbi Dawid Biderman wraz z Szymonem Anshinem, rabinem specjalizującym się w pracach cmentarnych, w celu odszukania grobu słynnego cadyka. Dnia 24 sierpnia 1988 r. Sonia i Zygmunt Nissenbaumowie razem z przybyłymi z Izraela gośćmi i ocalałym z Zagłady mieszkańcem miasteczka Henrykiem Środą, stanęli przed pawilonem handlowym Samopomocy Chłopskiej, aby poszukać śladów grobu dawnego cudotwórcy. Tego samego dnia podczas robót odkrywkowych odnaleziono płytę z nagrobku słynnego lelowskiego cadyka. Szymon Biderman, potomek cadyka, był tym odkryciem wstrząśnięty. Jeszcze w tym samym roku władze lokalne odsprzedały Fundacji część budynku handlowego, w której pod cementową posadzką znajdował się grób. Przemurowano ścianę, tworząc pod tym samym dachem pawilonu handlowego wyodrębnione pomieszczenia ohelu cadyka. Dochodzenie podjęte przez Fundację ustaliło, że 6 nagrobków znajduje się u gospodarzy w Lelowie, a około 20 płyt użyto na budowę chodnika przed szkołą w Ślęzanach, 3 km od Lelowa".

W latach 2008-2009 został uregulowany status prawny działki cmentarnej, która - po skomplikowanych formalnościach - przeszła na własność Fundacji Chasydów Leżajsk - Polska. W 2011 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów ogrodziła teren cmentarza, a rok później przystąpiła do budowy nowego ohelu. W obrębie cmentarza złożono kilkanaście fragmentów macew, odnalezionych w Lelowie oraz w okolicznych miejscowościach.

Drugi cmentarz żydowski w Lelowie powstał w XIX w., na działce położonej na północ od drogi wiodącej do Paulinowa, w pobliżu rzeki Białki. Jego lokalizację można odnaleźć na przedwojennej wojskowej mapie okolic Żarek . Również ten cmentarz został zdewastowany. Podczas oględzin cmentarza w 2012 r. na jego terenie odnaleziono jedynie fragment macewy.

tekst: K. Bielawski