Cmentarz żydowski w Łęcznej znajduje się przy ul. Pasternik i zajmuje prostokątną działkę o powierzchni około 1 ha. Nieznana jest data jego założenia. Prawdopodobnie cmentarz powstał już w XVI w. Po raz pierwszy istnienie nekropolii zostało wzmiankowane w 1639 r., kiedy: "Woyciechowa Kucharzowa przedała ogród w tyle kierkutu". W dokumentach archiwalnych udało się odnaleźć zapisy dotyczące cmentarza z lat 1773, 1805. W 1819 r. w raporcie Dozorcy miast zapisano, iż: "plac do pochowania żydów [znajduje się] w zgniłej dolinie obok mieszkalnych budynków", jednocześnie wnioskując o: "chowanie trupów równie chrześcijan jako żydowskich" poza obszarem zabudowanym. Nie wiadomo, czy istniejący dziś w Łęcznej cmentarz żydowski był jedynym miejscem pochówku wyznawców judaizmu. Pomimo różnych przypuszczeń, brak szczegółowych danych nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że wcześniej w mieście funkcjonowała starsza nekropolia, a po zaleceniach z 1819 r. gmina żydowska została zobligowana do zorganizowania nowego cmentarza. Obecna lokalizacja cmentarza znajduje potwierdzenie w dokumentach z 1846 r., jednak różne fakty - między innymi dokupienie gruntu w połowie XIX w. oraz pochówek zmarłego w 1843 r. cadyka Szlomo Jehudy Lejba - potwierdzają, że cmentarz istniał już wcześniej. W 1858 r. gmina żydowska podjęła decyzję o ogrodzeniu cmentarza oraz wzniesieniu domu dla stróża i komórki na narzędzia.

W latach trzydziestych XX w. cmentarz był otoczony z trzech stron ceglanym murem, z prowizorycznym ogrodzeniem od strony południowej. Wejście znajdowało się w połowie wschodniego boku. Na terenie cmentarza rosły pojedyncze drzewa. Na cmentarzu stało nie mniej niż kilkaset nagrobków, ustawionych w układzie rzędowym i wykonanych z piaskowca, betonu, granitu i drewna. W północnej części wzniesiono jeden lub dwa ohele.

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu próbowali ukrywać się Żydzi. Tu również naziści przeprowadzali doraźne egzekucje. Dokonywano tu także pochówków osób zmarłych lub zabitych na terenie miasta.

Po zakończeniu wojny cmentarz uległ niemal całkowitej dewastacji. Praktycznie wszystkie macewy zostały skradzione i wykorzystane do różnych celów, między innymi jako materiał budowlany i tarcze szlifierskie. Rozebrano także mur. W latach sześćdziesiątych od strony ul. Pasternik pojawiło się nowe ogrodzenie, jednak i ono wkrótce zostało zniszczone. Skrajne części cmentarza zostały zabudowane i wykorzystane jako droga.

Począwszy od 1984 r. członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łęczńskiej podejmowali starania o powstrzymanie dewastacji i odzyskanie przynajmniej części nagrobków. W latach dziewięćdziesiątych w działania te zaangażowała się dyrektor miejscowego Muzeum, Ewa Leśniewska. Udało się odnaleźć kilkadziesiąt macew w różnym stanie zachowania i umieścić je na skwerze obok synagogi. W 2007 r. podczas prac porządkowych na posesji przy ul. Średniej odnaleziono kolejną macewę, upamiętniającą Icchaka syna Jehoszuy Ha-Lewi, zmarłego w 1831 lub 1832 r. Również ten nagrobek trafił do Muzeum w Łęcznej.

W 2005 r. dzięki finansom zebranym przez rabina Izraela Meira Gabaja z izraelskiej organizacji "Ohalei Tzadikim" został odbudowany ohel cadyka Szlomo Jehudy Lejba z Łęcznej, zmarłego w dn. 19 nisan 5603 r. (19.04.1843 r.). W jego wnętrzu wzniesiono nagrobek sarkofagowy, a na wewnętrznej ścianie umieszczono tablicę epitafijną.

Cmentarz podlega formalnie Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Od 2012 r. bezpośrednią opiekę nad nim sprawuje Stowarzyszenie "Tęcza", które przeprowadza prace porządkowe, polegające na usuwaniu śmieci i wykaszaniu zarośli. Stowarzyszenie "Tęcza" apeluje o wsparcie finansowe na rzecz restauracji nekropolii. Darowizny - także w postaci 1% podatku dochodowego - można wpłacać na konto: 83 8693 0006 2004 3000 3839 0001, Stowarzyszenie Tęcza, Kopina 16, 21-070 Cyców, KRS 0000312714.

Osoby pragnące wejść do ohelu, proszone są o wcześniejszy kontakt telefoniczny: 696 638 037.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Bibliografia: P. Sygowski, Cmentarz żydowski w Łęcznej, [w:] Merkuriusz Łęczyński, nr. 10, 1997 r.