Cmentarz żydowski w Książu Wielkim jest oddalony około 160 m na południowy zachód od Rynku, około 90 m od synagogi, znajduje się przy ul. Szewskiej.

Cmentarz został założony około 1847 r., na podstawie zgody wydanej 1 września 1847 r. przez Kurię Biskupią w Krakowie. W 1859 r. znajdował się przy nim dom przedpogrzebowy i mieszkanie grabarza. Na początku XX w. teren był ogrodzony. W 1935 r. wartość cmentarza i domu przedpogrzebowego oszacowano na 6000 zł.

Podczas drugiej wojny światowej Niemcy rozstrzeliwali na cmentarzu miejscowych Żydów. Jerzy Żelaśkiewicz w książce Na Ziemi Wielkoksiąskiej. Zarys dziejów konspiracji i walki w szeregach SZP-ZWZ-AK opisał dwa takie zdarzenia, do których doszło w 1942 r.: "Którejś wrześniowej niedzieli granatowi policjanci przyprowadzili do Adolfa Hubnera dwie młode Żydówki. Ten, na oczach wielu mieszkańców Książa, zastrzelił je na kirkucie. W kilka dni później Niemcy złapali 17 Żydów, w tym 5 kobiet. Wszystkich w nocy zamordowali żandarmi. [...] Zamordowanych Żydów pogrzebano w jednym grobie". Na rozkaz władz okupacyjnych nagrobki wykorzystywano do utwardzania chodników.

Proces dewastacji był kontynuowany w kolejnych dekadach. 4 listopada 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. W dołączonej dokumentacji podano, że cmentarz zajmuje działkę o powierzchni 0,30 ha, ostatni pochówek odbył się w 1943 r. Pod koniec lat 80. cmentarz użytkowano jako pastwisko, znajdowała się na nim pryzma 25 macew. Między 1987 a 1991 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów ogrodziła cmentarz.

W zestawieniu cmentarzy żydowskich sporządzonym przez Urząd Wojewódzki w Kielcach w 1991 r. w przypadku Książa Wielkiego podano: "Powierzchnia 0,62 ha, właściciel Skarb Państwa rejest. poz. 4, Stan prawny: mapa ewid. gruntów gm. Książ Wielki arkusz nr 2 działka nr 766. Nie uwzględniono cmentarza w planie zagospodarowania przestrzennego z 1983 r. Uwzględnia cmentarz zaktualizowany plan z 16 II 1990. [...] Teren ogrodzony z funduszy Fundacji Rodziny Nissenbaumów. Jest tablica informacyjna, zadrzewiony. Brak śladów ogrodzenia starego i nagrobków. Nie wymagane są dalsze prace remontowe i porządkowe".

Obecnie na cmentarzu znajduje się jedna macewa, pochodząca z grobu Jachety Fridberg, zmarłej 23 lub 24 marca 1901 r. oraz współczesny pomnik z napisem: "Matka, pani Dina córka pana Alte Jakowa, brat Szyja Lejb syn Menachema Mendla (niech B-g pomści jego krew), Alte Jakow syn Menachema Mendla (niech B-g pomści jego krew); Awraham Mosze syn Menachema Mendla (niech B-g pomści jego krew). To jest macewa ku czci wszystkich błogosławionych (niech B-g pomści ich krew), którzy są pochowani na tym cmentarzu, sprofanowanym przez barbarzyńców. Niech dusze ich będą związane w wieniec życia wiecznego. Pomnik ufundowany przez Chaima Meira Lipmana, ku pamięci błogosławionych zabitych podczas tych strasznych lat. Ojciec Menachem Mendel syn pana Awrahama Lipmana, zmarł w wigilię Jom Kipur 5703 roku. Niech dusza jego będzie związana w wieniec życia wiecznego" (tłum: Menashe Zugman, erew Jom Kipur 5703 r. - 20 września 1942 r.).

Cmentarz otacza częściowo zniszczone ogrodzenie z metalowych przęseł na betonowym cokole. Teren porasta niepielęgnowana roślinność: trawa i drzewa liściaste.

Obiekt jest wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/35, Decyzje o zamknięciu i przeznaczeniu ich na inny cel
w województwie krakowskim.
AP w Kielcach, Urząd Wojewódzki w Kielcach, sygn. 1080/1503, Cmentarze żydowskie i synagogi.
Machynia M., Książ Wielki, [w:] Województwo małopolskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 9041, [bmw] 1987.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Żelaskiewicz J.M., Społeczność żydowska w Książu Wielkim do 1942 r., Warszawa 2010.
Kliknij tu, by obejrzeć film nakręcony na tym cmentarzu