Cmentarz żydowski w Krynkach powstał pod koniec XVII w., na podstawie przywileju wydanego w dn. 12 stycznia 1662 r. przez króla Jana II Kazimierza Wazę. Cmentarz położony jest na północno-wschodnim skraju miejscowości, przy ul. Zaułek Zagumienny.

Na przestrzeni lat powierzchnia cmentarza była sukcesywnie powiększana. Zakupy gruntu nastąpiły m. in. na przełomie XVIII i XIX w.

Najstarsze sektory cmentarza znajdują się w części południowo-wschodniej. W okresie przedwojennym "starą" (południową) i "nową" (północną) części cmentarza oddzielała alejka. Cmentarz otaczał kamienny mur, na którym od wewnętrznej strony cyframi zaznaczano kolejne rzędy nagrobków. Drewniana brama wejściowa znajdowała się w środkowej części południowej strony ogrodzenia .

Można przypuszczać, że do 1939 r. na cmentarzu pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób - żydowskich mieszkańców Krynek oraz okolicznych miejscowości. Z relacji zebranych przez Tomasza Wiśniewskiego wiadomo, że na cmentarzu stały także ohele .

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu chowano ciała osób zabitych przez Niemców oraz zmarłych w getcie. O jednym z takich pochówków wspomina Chaim Wajner w relacji przechowywanej w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego ( sygn. 301/1288): " 29 czerwca 1941 roku Niemcy zajęli Krynki. Obserwatorzy niemieccy przekazali, że żydowskie rodziny, które uciekły z miasteczka, są na polach w pobliżu Krynek. Po tej informacji pocisk spadł na pole, gdzie przebywali uciekinierzy i kilka osób zostało rozerwanych na strzępy. Zginęło wówczas siedemdziesiąt żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Widok był straszny, bo na polu leżały osobno nogi, w innym miejscu ręce, głowy oderwane od ciała. Były to ofiary niewinne i zostały pochowane w jednej bratniej mogile na żydowskim cmentarzu w Krynkach" .

11 grudnia 1947 r. z inicjatywy ocalałych kryneckich Żydów - m. in. Szmuela Wolfa i Heszla Ajzena - na cmentarzu pochowano ciała około 40 osób, ekshumowanych z 2 grobów znajdujących się na terenie Krynek. Były to ofiary egzekucji, dokonanej przez Niemców podczas święta Pesach w 1943 r.

W czasie wojny oraz w okresie późniejszym cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Większość macew wyrwano z ziemi i wykorzystano m. in. jako materiał budowlany. Pomimo potężnych zniszczeń, obiekt stanowi jedno z największych na Podlasiu skupisk macew.

Cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do wydłużonego prostokąta, o przybliżonych rozmiarach 80 x 260 m i powierzchni 22643 m kw. Granice nekropolii są w znacznej mierze czytelne dzięki częściowo zniszczonemu ogrodzeniu. Wejście na cmentarz jest możliwe przez uszkodzony w wielu miejscach mur.

W obrębie cmentarza znajdują się co najmniej dwa zbiorowe groby ofiar Zagłady. Obie mogiły jak dotąd nie doczekały się oznakowania i upamiętnienia. Pomimo prowadzonych okresowo prac porządkowych, cmentarz jest zaniedbany. Istotnym problemem są zarośla oraz zaśmiecenie.

W 1988 r. Tomasz Wiśniewski we współpracy z Andrzejem Grajterem wykonał dokumentację cmentarza. W trakcie prac zidentyfikowano ponad 3000 nagrobków, z których najstarsze upamiętniają Chaima syna Beniamina, zmarłego w 1758 r. oraz Rachel córkę Lejba, zmarłą w 1799 r. Wydaje się, że od czasu badań przeprowadzonych przez T. Wiśniewskiego znaczna liczba macew uległa zniszczeniu lub padła łupem złodziei.

W 2008 r. w ramach projektu "Śladami opowieści z przeszłości Podlasia", realizowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Ziemi Podlaskiej "Drumla", na skraju cmentarza ustawiono tablicę informacyjną.

13 kwietnia 2015 r. Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich przystąpiła do tworzenia spisu danych osobowych na podstawie zachowanych inskrypcji nagrobnych. Prace są finansowane z grantu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

tekst: K. Bielawski
Powyższy tekst został udostępniony portalowi Wirtualny Sztetl.

Bibliografia:
Bach S. J., Bach-Szczawińska S., Krynki - 500 lat, Krynki 2009.
Wiśniewski T., Bóżnice Białostocczyzny, Białystok 1992.
Wiśniewski T., Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy , Białystok 1992.
Wiśniewski T., Jewish Bialystok and surroundings in Eastern Poland , Ipswich-Massachusetts 2000.