Cmentarz żydowski na krakowskim Kazimierzu znajduje się w północnej części ul. Szerokiej, pomiędzy mykwą a cmentarzem Remu i zajmuje działkę na planie trapezu, o powierzchni około 5500 m kw. Data jego założenia nie jest znana - wiadomo, że pochówki w tym miejscu były dokonywane jeszcze przed 1533 rokiem.

Z powstaniem cmentarza wiążą się dwie legendy, przytoczone przez Ozjasza Mahlera w Przewodniku po żydowskich zabytkach Krakowa: "Pewnego piątku urządzono wesele w Mieście żydowskiem na ulicy Szerokiej. Gdy zapadł wieczór i zbliżała się sobota, rabin krakowski Remu zawezwał weselników do przerwania uroczystości i święcenia soboty. Młoda para i grajkowie nie usłuchali wezwania, muzyka nadal grała i goście weselili się. Rabin posyłał gońca trzy razy, lecz wezwanie pozostało bez skutku. Wtedy przeklął ich wraz z cale rodziną, a w tej chwili dom z ucztującymi zapadł się pod ziemię. Miejsce to do dzisiejszego dnia jest otoczone murem, za którym znajduje się kilkanaście grobów. Żydzi pokazują je przybyszom, jako dowód potęgi cudotwórcy Remu". Według drugiego przekazu, "w ów piątek miał się na tym placyku odbyć ślub sieroty, bez ojca i matki, której opiekun, wujek, zobowiązał się złożyć posag narzeczonemu. Zwlekał jednak do ostatniej chwili, tak dalece, że pan młody miał już zrezygnować ze ślubu. Dowiedział się o tem Remu i by ratować honor żydowskiej sieroty i nie dopuścić do publicznego zawstydzenia jej, nakłonił opiekuna panny młodej do wywiązania się z danego przyrzeczenia. Tymczasem słońce zaszło, sobota się zbliżała. Odezwały się głosy, by ślub jednak ze względu na świętość sobotniego odpoczynku odłożyć na później. Remu jednak kategorycznie się sprzeciwił, mimo soboty ślub się odbył, ale za to zakazał odtąd w ogóle urządzania ślubów w piątek w Krakowie".

Z powyższymi legendami polemizował Majer Bałaban, według którego trudno było dopatrzeć się w nich "choć jądra prawdy historycznej".

Pod koniec XVIII w. władze gubernialne, wykonując postanowienia dekretu Nadwornej Komisji Galicji Zachodniej z 5 września 1797 r. o przenoszeniu miejsc pochówku poza teren zabudowany, doprowadziły do zamknięcia cmentarza. Władze postulowały usunięcie wszystkich nagrobków i wcielenie cmentarza do ulicy Szerokiej. Ostatecznie zburzono jedynie przylegające do cmentarza przytulisko dla ubogich, a cmentarz ogrodzono.

W okresie międzywojennym cmentarz znalazł się w spektrum zainteresowania Ozjasza Mahlera oraz Majera Bałabana, który sugerował przeprowadzenie badań archeologicznych. W tym czasie cmentarz był otoczony murem z cegły, z zamurowaną furtką od strony południowej. W latach 30. XX w. w obrębie cmentarza znajdowały się liczne destrukty nagrobków. Jedyna zachowana w całości stela upamiętniała Kejlę córkę Mordechaja, żonę Hirsza Kopelmana, zmarłą w 5609 r. (1548/1549 roku).

W 1938 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie rozpoczęła prace związane z renowacją cmentarza. Planowano m.in. rekonstrukcję zniszczonego muru oraz uporządkowanie wnętrza.

W czasie drugiej wojny światowej cmentarz został zdewastowany. W Archiwum Narodowym w Krakowie przechowywana jest fotografia wykonana po wysiedleniu Żydów z Kazimierza do getta w Podgórzu, na której widać pusty plac z reliktami wyburzonego muru. W 1946 r. na cmentarzu znajdowały się "budy jarmarczne".

Cmentarz (opisany jako "stary cmentarza izraelicki" na działce geodezyjnej nr 443) został zaznaczony na planie Kazimierza dołączonym do korespondencji prowadzonej w latach 1960-1961 przez Prezydium Rady Narodowej w Krakowie z Ministerstwem Gospodarki Komunalnej w sprawie zamknięcia cmentarza Remu.

Na początku lat 90. XX w. cmentarz został otoczony niskim, żeliwnym płotem. W 1998 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów ustawiła na jego południowym skraju głaz z tablicą z napisem: "Miejsce zadumy nad męczeńską śmiercią 65 tysięcy obywateli polskich narodowości żydowskiej z Krakowa i okolic zamordowanych przez hitlerowców w czasie II wojny światowej".

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/35, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie krakowskim.
ANK, Związek Żydowskich Stowarzyszeń Humanitarnych Bnei Brith w Krakowie, sygn. 557/183, Rekonstrukcja cmentarza żydowskiego przy ul. Szerokiej - korespondencja dr Rudolfa Beresa i prof. dr Majera Bałabana
z miejscowym architektem.
AŻIH, Centralny Komitet Żydów w Polsce, sygn. 303/XVI/150, Kraków WKŻ. Akta organizacyjne.
Bałaban M., Zabytki historyczne Żydów w Polsce, Warszawa 1929.
Gazeta Gminna: Organ Urzędowy Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie 1938, nr 4.
Krasnowolski B., Ulice i place krakowskiego Kazimierza. Z dziejów chrześcijan i Żydów w Polsce, Kraków 1992.
Mahler O., Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa, Kraków 1935.