Starsi mieszkańcy Kościana pamiętają, że podczas II wojny światowej na terenie cmentarza Niemcy rozstrzelali grupę osób pochodzenia żydowskiego i pochowali ich w zbiorowej mogile. Po wyzwoleniu dokonano ekshumacji. Rodziny, które rozpoznały swoich bliskich, przeniosły ich ciała na cmentarze w swoich miastach. Zwłoki, których nie zidentyfikowano, zostały prawdopodobnie pochowane w nieznanym nam dziś miejscu.

Spis danych osobowych z nagrobków na cmentarzu w Kościanie z 1942 r. Źródło: AP Poznań, 53/801/0 Urząd do Spraw Genealogicznych w Poznaniu, sygn. 53/801/0, Steindenkmäler [likwidacja żydowskich cmentarzy], k. 10-11.

Imię: Nazwisko: Nazwisko panieńskie: Data urodzenia: Data zgonu: Informacje dodatkowe: Benhard Caspary 24.10.1857 21.01.1922 Artur Kallmann 11.02.1802 08.10.1918 Julius Meyer 28.04.1859 23.02.1916 Rebecka Abram Markus 06.11.1868 23.02.1916 Lonis Rabow 01.06.1856 22.07.1911 Julianne Bach Heilmann 12.10.1863 25.12.1914 Henriette Kallmann Lehmann 02.07.1865 05.10.1913 Hanz Rusiak 19.07.1803 11.11.1908 Gabiel Hirsch 1858 25.02.1908 Minna Schwarz Żyła 84 lata Auguste Koppel Bach 09.01.1907 Leibusch Jablonski 03.01.1800 17.07.1891 Markus Reichert 13.06.1805 23.04.1905 Jael Kasprawitz 13.06.1805 23.04.1905 Regina Meyer Markus 08.10.1872 H änchen Gr ün Markus 23.07.1818 22.10.1903 Karolin Swarzynski Bornch 28.10.1811 22.10.1903 Robert Schwarz 1819 11.02.1888 Magnus Löwenstein 10.01.1861 24.01.1885 S ü skind Smalewski 12.04.1822 19.04.1885 Anne Goldschmidt Etinger 23.10.1846 23.12.1883 Rosalie Feig Floch 1822 17.11.1906 Henriette Tichs 17.11.1906 Gonestine Soberska Grodziak 1852 09.09.1879 Heimann Glass 28.08.1879 Dorothe Schwarz 16.05.1879 Amalie Dawid 1809 11.05.1879 Isedor Lustig 25.05.1855 17.07.1898 Friederike Grodusch Gollman 24.11.1834 18.05.1898 Michael Schwarz 04.09.1844 13.10.1898 Halmann Meyer 23.01.1844 26.10.1897 Henriette Seraszewski Pinner 07.10.1812 03.08.1897 Julie Pinkus Schanb 1805 17.04.1897 Rosalie Leipziger 03.07.1821 01.1903 Albert Fintner 01.03.1870 04.01.1896 Karolin Honig Goldschmidt 24.07.1821 01.1903 Samuel Honig 12.05.1802 1879 Henriette Bernstein Bornek 1803 23.07.1881 A. Salotchen 1830 02.08.1878 Cohn Grodzich 27.07.1859 10.10.1897 Michael Leschinski 1813 1903 Aron Kaufmann 1818 1907 Apolonia Loschinski Lewe 01.12.1821 23.10.1897 Isidor Herzfeld 22.06.1828 07.12.1857 Kessel 07.10.1877 Charlotte Worschaner 01.05.1833 06.11.1876 Bertine Kaufmann Holz 1824 12.12.1891 Friederike Fischel 1835 27.06.1891 Rose Hamburger Honig 31.05.1842 20.10.1889 Nathan Hamburger 28.07.1805 22.05.1877 Josef Hamburger 01.03.1842 13.09.1874 Herz Hamburger 23.04.1837 09.07.1837 Lippmann 06.12.1802 28.12.1877 Selig Goldschmidt 04.06.1823 01.09.1871 Rosalie Bamburger Glas 1835 12.04.1891 Henchen Landsberg Goldschmidt 15.03.1805 21.02.1891 Simon Bamburger 28.02.1868 Rosalie Goldschmidt Glas Żyła 28 lat Bery Goldschmidt 28.03.1818 16.05.1864 Isedor Abram 05.06.1912 Debora Honig 1767 10.11.1867 Amalie Hamburger Honig 03.03.1836 25.01.1866 Julius Cohn 1780 21.01.1866 Moses Holz 1783 29.01.1866 David Assar 02.07.1865

Śladem po miejscu pochówku kościańskich Żydów jest też macewa, znajdująca się na cmentarzu katolickim przy ul. Bączkowskiego. W jej zwieńczeniu wyrzeźbiono dłonie w geście błogosławieństwa - symbol umieszczany na grobach zmarłych z rodu Kohenów. Wyryte na nagrobku hebrajskie epitafium głosi: "Pomnik człowieka sprawiedliwego, prawego, mądrego i roztropnego [....] naszego nauczyciela i rabina Icchaka HaKohena, zmarłego w wieku 58 lat w dniu 26 marcheszwan i pochowanego w dniu następnym roku 5610 [11.11.1849]. Byłeś człowiekiem bardzo prawym i bardzo [nam] drogim, byłeś [.....] splendoru twojej rodziny, pragnąłeś bliskości B-ga, w sprawiedliwość się przyodziałeś, wstąpiłeś do twojego grobu na wysokościach" (tłum. W. Tworek).

Jesienią 2012 r. otrzymaliśmy list od pragnącego zachować anonimowość mieszkańca Kościana, który napisał: "Kilkanaście lat temu, podczas robót drogowych na ul. Strzeleckiej w Kościanie, odkryliśmy stare żydowskie płyty nagrobne. Znajdowały się one, a raczej znajdują się do dziś, pod wybudowaną wtedy nawierzchnią z kostki brukowej. Niektóre z tych płyt podczas "korytowania" pod konstrukcję drogi zostały bezpowrotnie zniszczone i przemielone na gruz. Nagrobki, które nie przeszkadzały, zostały przykryte piaskiem i betonem oraz zakryte kostką brukową. Leżą one tam do dzisiaj. Kojarzę, że jakiś czas temu leżały one na końcu wsi Kurza Góra, lecz prawdopodobnie już ich tam nie ma".

tekst: K. Bielawski & Izabella Domańska
zdjęcia: Izabella Domańska

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji