Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KORONOWO (niem. Polnisch Krone)

Cmentarz żydowski w Koronowie powstał w 1817 r. i znajduje się około 900 m na wschód od centrum miasta, na niewielkim wzniesieniu pomiędzy drogą do Kotomierza (ul. Kotomierską) i Starą Brdą. Cmentarz zajmuje działkę na planie równoległoboku, o przybliżonych wymiarach 60 x 50 x 60 x 50 m.

W 1925 r. cmentarz był ogrodzony, zajmował powierzchnię 0,35.30 ha. Własność gminy żydowskiej w Koronowie stanowiła także droga dojazdowa (obecna ul. Kolejowa), zajmująca 0,07.84 ha. Przez środek terenu biegła aleja główna.

Jak wynika z listu Alfreda Cohna, cmentarz "był ogrodzony przez stary drewniany płot, ale po roku 1920, gdy prawie wszyscy emigrowali do Niemiec, ceglany parkan został zbudowany jako dar dawniejszych Żydów z miasta Koronowa".

Obiekt uległ dewastacji. W latach 50. XX w. władze zamierzały urządzić na nim cmentarz komunalny. Urząd do Spraw Wyznań w piśmie z 25 lutego 1955 r. "w zasadzie" popierając sprawę, zwracał uwagę, że "przeznaczenie byłego cmentarza wyznaniowego na cmentarz komunalny może wywołać uprzedzenia ludności wierzącej, która nie będzie tam chciała grzebać swoich bliskich, co z kolei może przyczynić się do położenia sprawy cmentarzy komunalnych w ogóle". Ostatecznie plan nie został zrealizowany.

28 września 1957 r. Prezydium Gminnej Rady Narodowej w Koronowie przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza. Ostateczną decyzję w tej sprawie wydał Minister Gospodarki Komunalnej w zarządzeniu z 31 stycznia 1964 roku.

W 1959 r. uprzednio wzmiankowany Alfred Cohn interweniował w sprawie niszczenia cmentarza. W liście do TSKŻ w Bydgoszczy napisał: "Ku mojemu bólowi muszę stwierdzić, że w każdym roku większe część ceglanego parkany starego cmentarza żydowskiego brakuje. Teraz już jedna strona, leżąca nad Brdą, jest zupełnie rozebrana i złodzieje zaczynają też boczne ścian usunąć".

Obecnie w obrębie cmentarza znajduje się około 30-40 nagrobków w różnym stanie zachowania oraz nie mniej niż kilkadziesiąt betonowych obmurowań grobów, z których niektóre w Karcie cmentarza określono jako "tumby ewangelickie (lapidarium)". Zachowana jest również znaczna część muru (od wschodu, południa i zachodu). Teren porastają krzewy bzu i lipy. Z prowadzącej do cmentarza dawnej alei lipowej pozostały dwa drzewa.

Większość nagrobków to stele z piaskowca, umieszczone w podłużnych obmurówkach grobów, ze stosunkowo skromną ornamentyką w postaci motywów geometrycznych i florystycznych. Symbole typowe dla żydowskiej sztuki sepulkralnej występują rzadko i są ograniczone m.in. do dłoni w geście błogosławienia (symbol kohenów), złamanego drzewa (alegoria przedwcześnie przerwanego życia), dłoni z dzbanem (symbol lewitów), gwiazdy Dawida. Inskrypcje wykonano w językach hebrajskim i niemieckim.

Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków (A/241 z 03.01.1990 r.). Własność działki pozostaje nieuregulowana, jej użytkownikiem jest Gmina Koronowo. Klucz do bramy przechowywany jest w Urzędzie Miejskim w Koronowie.

Częściowy spis osób pochowanych na cmentarzu żydowskim w Koronowie. Oprac. K. Bielawski
Imię
Imię
Imię ojca
Nazwisko
Data śmierci
Informacje dodatkowe
Awraham
02.11.1862
Cwi Hirsz
Bran
10.04.1862
Mordechaj
Isachar
02.01.1863
Hinda
Symcha
09.06.1863
Mąż: Fajwisz Aszer
Azriel
Munchenberg
14.12.1866
Chaim
Paltiel
Zander
03.06.1869
Bejla
Szymon
10.05.1870
Sara
Baruch
28.02.1870
Pauline
Zander
25.11.1870
Nazwisko panieńskie: Becker
Ejdel
Adelheid
Graf
07.09.1871
Nazwisko panieńskie: Sachs
Jehuda
Lehman
02.01.1871
Moses
Philip
1871-1872
Thina
Cohn
05.05.1871
Riwka
Bertha
Chaim Mejer
24.02.1872
Mirel
Eliezer
Zander
25.11.1873
Rachel
Alexander
21.11.1873
Icchak
Itzig
Joseph
23.09.1873
Amalie
Altman
27.09.1873
Moritz
Barczynski
02.01.1873
Cwi
Aharon
26.01.1874
Bejla
Bertha
Josef
Joseph
03.10.1876
Caspar
Bernstein
04.12.1880
Jeszjaja
Jesaia
Jakow
Guhrr
23.01.1881
Uri
Aszer
25.06.1881
Mindel
Awraham
Lehmann Lewin
09.11.1883
Szmuel
Jakow
26.04.1887
Samuel
Barcinski
25.04.1887
Aharon
Cwi
Cohn
20.08.1893
Salomon
Lazarus
27.09.1896
Fajgelka
Alexander
10.07.1899
Pola (?)
 
Alexander
     
Amalie
Joseph
Lesser
16.09.1909
urodzona 25.08.1825
Ci Hirsz
Hirsch
Icchak
24.05.1925
Moses
Mendelsohn

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/23, Cmentarnictwo, k. 28-31.
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/27, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w woj. bydgoskim, k. 5, 19.
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 24/686, Przekazanie cmentarza w Koronowie, k. 4.
Grabowska M., Karta cmentarza nr 2256, [b.m.w] 1992.
Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń 2007, s. 88.

Koronowo - kirkut Koronowo - kirkut Koronowo - kirkut macewa - Koronowo
foto: Maciej Stanke foto: Maciej Stanke foto: Maciej Stanke foto: Remigiusz Talaczyński
Koronowo - nagrobek na cmentarzu żydowskim Koronowo - macewy macewa na cmentarzu żydowskim w Koronowie
foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński
kikrut w Koronowie pomnik na cmentarzu żydowskim mur cmentarza żydowskiego w Koronowie
foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński foto: Remigiusz Talaczyński
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, procesie dewastacji,
nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas