Jak podaje Adam Penkalla w książce Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim , cmentarz żydowski w Końskich powstał zapewne w XVII w. Cmentarz został założony w północno-zachodniej części miejscowości, poza obszarem zabudowanym, u zbiegu dzisiejszych ulic Staszica i Wjazdowej. Wiadomo, że z czasem na cmentarzu wzniesiono dwa budynki, z których jeden pełnił funkcję domu pogrzebowego. W początkach XX w. teren cmentarny poszerzono, a w 1925 r. jego powierzchnia wynosiła 2 ha.

Cmentarz żydowski w Końskich w latach 30. XX w. Wolf Lewin, Pinchas Lewin i Chawa Lewin przy grobach Jakowa Szragi Lewina i Akiwy Josefa Finkelsteina. Fotografia ze zbiorów Carmi Micheline.

O tym, jak miejsce pochówku Żydów z Końskich wyglądało przed wojną, wiadomo między innymi dzięki kilku fotografiom z lat 30. XX w., udostępnionym w 2018 r. przez Micheline Carmi z Izraela. Zdjęcia przedstawiają Wolfa Lewina i jego syna Pinchasa Wolfa z żoną Chawą przy nagrobkach Jakowa Szragi Lewina syn Eleazera ha-Lewi, zmarłego 19 lutego 1931 r., oraz Akiwy Josefa Finkelsteina. Oba nagrobki uległy zniszczeniu. Tablica inskrypcyjna z pierwszego z nich trafiła w 2008 r. do Izby Pamięci i Tradycji Ziemi Koneckiej.

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji Żydów i Polaków, między innymi więźniów z aresztu przy ul. Jatkowej. Na polecenie niemieckiego zarządcy miasta Żydzi zostali zmuszeni do rozbijania nagrobków. Pozyskany w ten sposób kamień wykorzystano do prac budowlanych, między innymi do budowy tuczarni dla świń czy też wieży w Modliszewicach.

Jak wynika z dokumentów przechowywanych w Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie, w latach 90-tych część potłuczonych płyt nagrobnych sprzedano najprawdopodobniej jednemu z mieszkańców wsi Kazanów.

W wyniku dewastacji, do dziś na cmentarzu nie zachowały się jakiekolwiek ślady nagrobków. Oficjalnie cmentarz został zamknięty przez władze w 1965 r., a jego teren częściowo zabudowano. Do dziś w Końskich oraz w pobliskich miejscowościach można znaleźć zabudowania z tkwiącymi w ich ścianach fragmentami macew.

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Łodzi znajduje się ohel cadyka z Końskich - Dawida syna Pinchasa Rabinowicza, wnuka Świętego Żyda Jakowa Icchaka z Przysuchy.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: M. Pelta
Bilbliografia:
Grażyna Dymerska, Żydzi koneccy, Końskie 1998
Adam Penkalla, Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992

Teren cmentarza żydowskiego w Końskich. Foto: Mordechaj Pelta

Budynek zbudowany z macew. Foto: Sławomir Chwaściński