Na przestrzeni dziejów Żydzi konińscy posiadali dwa cmentarze. Najstarszy z nich znajdował się we wsi Czarków i pełnił funkcje grzebalne do początków XIX wieku, kiedy to - zapewne w wyniku przepełnienia lub ze względów sanitarnych - gmina żydowska założyła nowy cmentarz, zlokalizowany przy obecnej ul. Nadrzecznej. Przed 1939 r. działka cmentarna w kształcie zbliżonym do trapezu miała powierzchnię około 1,5 ha, znajdował się na niej dom przedpogrzebowy i mieszkanie dozorcy lub grabarza.

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu naziści dokonywali egzekucji mieszkańców Konina. Ofiary zabijano strzałami w tył głowy. Cmentarz został zdewastowany, w jego miejscu Niemcy urządzili plac ćwiczeń. W konspiracyjnym Archiwum Ringelbluma zachował się dokument autorstwa Daniela Fligelmana o zagładzie Żydów w Koninie. Fligelman odnotował w nim fakt "zaorania" cmentarza oraz zawarł opis wydarzeń, jakie miały miejsce na jego terenie: "Raz Niemcy schwycili grupę Żydów, zaprowadzili na cmentarz żydowski i tu polecili wykopać dół. Gdy był gotowy, zakopano w nim jednego z Żydów po szyję tak, że tylko głowa wystawała, po czym jeden z żandarmów oświadczył: "Widzicie Żydzi, taką śmiercią zginiecie wszyscy, jeśli ktokolwiek z Was piśnie słówko o tym, co tu będziecie robili. A teraz odkopcie waszego towarzysza i zjawcie się tu jutro". Nazajutrz (...) o oznaczonej godzinie, wskazano im leżących w szeregu zastrzelonych Polaków (....) i rozkazano zakopać we wspólnym grobie. Odtąd ci sami Żydzi byli wzywani dość często do podobnej roboty, a mogiła - wzgórek w samym rogu cmentarza - rosła i rosła, aż przeobraziła się w rodzaj małego wału" (źródło: R. Sakowska, Relacje Daniela Fligelmana, "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego" (1986), nr 1-2/137-138, s. 191-192). W 1946 r. przeprowadzono ekshumację zbiorowego grobu. Ustalenie dokładnej liczby ofiar było niemożliwe, zidentyfikowano jedynie 46 osób. Ekshumowane szczątki złożono w bratniej mogile na cmentarzu przy ul. Kolskiej.

W latach PRL cmentarz splantowano i przekształcono w park miejski. Kilkanaście lat temu z inicjatywy pracowników Muzeum Okręgowego w Koninie cmentarz doczekał się upamiętnienia. Na jego terenie ustawiono głaz z tablicą, na której wyryto napis: "Cmentarz żydowski. Teren prawnie chroniony. Uszanuj miejsce spoczynku zmarłych". W Muzeum Okręgowym w Koninie-Gosławicach zabezpieczono część odnalezionych macew.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: J. Lahitte -www.shabbat-goy.com
Polecamy odwiedzenie portalu Wirtualny Sztetl

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Konina i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.