KLESZCZELE

Cmentarz żydowski w Kleszczelach jest oddalony około 1,5 km na południowy zachód od centrum miejscowości, znajduje się za posesją przy ul. Stacja Kolejowa 5. Dokładna data założenia nie jest znana - cmentarz powstał w XIX w. Był czynnie użytkowany do lat drugiej wojny światowej, w tym czasie pochowano na nim między innymi sześciu Żydów rozstrzelanych przez gestapo 5 listopada 1942 roku.

Prawdopodobnie podczas wojny rozpoczął się proces dewastacji obiektu, kontynuowany w kolejnych dekadach. W latach PRL teren użytkowano jako pastwisko. W karcie ewidencyjnej z 1986 r. w rubryce "Ogólny stan zachowania" wpisano: "Cmentarz porośnięty młodymi sosnami, nagrobki zachowane w złym stanie", jako istniejące zagrożenia wskazano: "Całkowite zatarcie nagrobków, mogił". W 1993 r. na cmentarzu wzniesiono pomnik. W 1996 r. na cmentarzu doszło do pożaru.

Obecnie na cmentarzu znajdują się pojedyncze nagrobki w formie stel z piaskowca i polnych kamieni granitowych, datowane na latach 1885-1938 oraz pomnik w formie prostopadłościanu z umieszczonymi na nim dwiema tablicami z napisami: "Pamięci Żydów Kleszczel wymordowanych przez hitlerowców. W 50 rocznicę ich śmierci. Kleszczele 1993", "Przeżyli Zagładę getto: Josef Białostocki, Izak Kleszczelski, Zelman Waserman, Symche Bursztyn, Lejzer Melamed". Brak ogrodzenia, granice są nieczytelne. Teren porasta niepielęgnowana roślinność (trawy i krzewy).

Brak informacji o statusie własnościowym cmentarza. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego (decyzja o wpisie do rejestru zawiera błędną lokalizację cmentarza).

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Górska I., Kleszczele, [w:] Województwo podlaskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Leszczyński K., Eksterminacja ludności na ziemiach polskich w latach 1939-1945: opracowanie materiałów ankiety z 1945 r. (województwa: białostockie, gdańskie i kieleckie), [w:] "Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce" 1956, t. 8.
Tomecka B., Karta cmentarza nr 13528, [bmw] 1986.
Wiśniewski T., Bóżnice Białostocczyzny. Żydzi w Europie wschodniej do roku 1939, Białystok 1992.
Zdjęcia: Artur Cyruk