Cmentarz gminy synagogalnej w Koźlu (od 1975 r. części miasta Kędzierzyn-Koźle) powstał w 1814 r. we wsi Dębowa - wcześniej Żydzi z Koźla chowali swoich zmarłych w Białej Prudnickiej. 11 listopada 1814 r. została zakupiona działka o powierzchni 104 prętów kwadratowych, a w 1822 r. zbudowano dom przedpogrzebowy. 7 marca 1864 r. teren cmentarza powiększono o przylegającą działkę o powierzchni 80 prętów kwadratowych.

W 1939 r. naziści odebrali gminie synagogalnej osobowość prawną, a cmentarz przekazali Zrzeszeniu Żydów w Niemczech (niem. Reichsvereinigung der Juden in Deutschland) - stowarzyszeniu prawa cywilnego, do którego przynależność pozostałych w Niemczech Żydów była przymusowa. W 1942 r., przez kilka miesięcy w zabudowaniach cmentarnych mieszkali ostatni Żydzi z Koźla. W 1943 r. działkę cmentarną przejęło Gestapo.

W świetle dostępnych relacji i dokumentów można przyjąć, że cmentarz przetrwał wojnę w stosunkowo dobrym stanie. 10 marca 1948 r. Wojewódzki Komitet Żydowski otrzymał od Rady Wojewódzkiej polecenie uprzątnięcia cmentarza i usunięcia z nagrobków niemieckich napisów - było to związane z tzw. akcją "repolonizacji Ziem Odzyskanych". Nie wiadomo czy i w jakim zakresie wykonano zalecenie. W kolejnych latach cmentarz stopniowo niszczał, nagrobki były wywożone m.in. przez zakłady kamieniarskie. Wyburzony został dom przedpogrzebowy.

W obrębie cmentarza zachował się obelisk Selmy Loewy z domu Proskauer, zm. 26 czerwca 1918 r., podstawa nagrobka lekarza Isaaka Seltena oraz ponad 100 partii przyziemnych (obramowań i cokołów) zniszczonych nagrobków.

W 2018 r. w Rybniku odnaleziono trzy nagrobki pochodzące z cmentarza w Kędzierzynie-Koźlu, upamiętniające: Simona Kaufmanna (zm. 19.01.1829 r.), Henriettę Schlesinger (zm. 12.06.1886 r.) i Adolfa Apta (zm. 26.10.1927 r.). Nagrobki zabezpieczono na cmentarzu żydowskim w Gliwicach przy ul. Poniatowskiego 14.

W styczniu 2020 r. cmentarz został uporządkowany, wykarczowano gęste zarośla. Prace wykonano na zlecenie Urzędu Gminy Reńska Wieś.

Cmentarz znajduje się po zachodniej stronie drogi z Reńskiej Wsi do Dębowej, około 100 m przed ośrodkiem wypoczynkowym i restauracją Hula-Gula (współrzędne: 50.318472 18.150417).

tekst: Krzysztof Bielawski
Bibliografia:
Pastuszka S., Odnalezione nagrobki z cmentarza żydowskiego w Kędzierzynie-Koźlu, "Judaista" 2019, nr 6.
Płoszaj M., Kozielskie macewy [online] http://szufladamalgosi.pl/tag/macewa [dostęp" 08.01.2020].
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu