Cmentarz żydowski w Józefowie jest położony na zboczu wzniesienia, około 100 m na południe od ul. Pogodnej, około 500 m na południowy zachód od dawnego rynku (obecnego pl. Wolności), na działce geodezyjnej nr 117 na planie zbliżonym do prostokąta, o powierzchni około 0,6 ha.
Cmentarz powstał w pierwszej połowie XVIII w., zapewne wkrótce po założeniu miasta w 1725 roku. Teren był stopniowo powiększany. Zakupy gruntu nastąpiły m. in. około 1848 roku. Przed 1939 r. cmentarz otaczał kamienny mur, przy bramie znajdował się dom przedpogrzebowy. Cmentarz służył jako miejsce pochówku także Żydów z Suśca, Majdanu Sopockiego, Aleksandrowa i Ciotuszy.
Obiekt przetrwał drugą wojnę światową prawdopodobnie bez istotnych zniszczeń. 19 lipca 1948 r. wójt Gminy Aleksandrów w związku z ogólnopolską akcją zwrotu macew użytych do utwardzania dróg i chodników poinformował Starostwo Powiatowe w Biłgoraju: "na terenie tut. gminy nie ujawniono płyt nagrobkowych poza cmentarzem, wszystkie płyty nagrobkowe są w należytym porządku i znajdują się tylko na cmentarzy żydowskim". W kolejnych latach cmentarz ulegał stopniowej dewastacji. Niektórzy mieszkańcy Józefowa i okolic wykorzystywali nagrobki do celów budowlanych. Z cmentarza wywieziono znaczną ilość macew. Skalę dewastacji i kradzieży nagrobków uzmysławiają fotografie cmentarza z 1961 r., znajdujące się w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie. 19 kwietnia 1959 r. Minister Gospodarki Komunalnej w następstwie uchwały miejscowego Prezydium Rady Narodowej wydał zarządzenie o zamknięciu cmentarza.
Na początku lat 80-tych badania nad cmentarzem rozpoczął Andrzej Trzciński z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wynikiem jego zainteresowania była obroniona w 1982 r. praca magisterska Kompozycje i ornamentyka kamieni nagrobnych na cmentarzu żydowskim w Józefowie Biłgorajskim na tle nagrobnej symboliki hebrajskiej oraz kilku artykułów, m. in. Gmina żydowska i kirkut w Józefowie w "Fołks Sztyme".
W ciągu ostatnich kilkunastu lat wykonywano prace na rzecz uporządkowania, zabezpieczenia i oznakowania cmentarza. Wykarczowano część zarośli. Wschodnią, północną i zachodnią granicę cmentarza oznaczono sadząc żywopłot. Drogę do cmentarza od strony miasta oznakowano, przy wejściu ustawiono tablicę informacyjną. W 2003 r. z inicjatywy nauczyciela Pawła Nawrockiego cmentarz porządkowali uczniowie warszawskich szkół średnich. W latach 2006-2008 w ramach projektu Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego "Przywróćmy Pamięć", cmentarzem zajęli się uczniowie Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie.
Do dziś przetrwało nie mniej niż 700 nagrobków w różnym stanie zachowania. Najstarszy z nich, znajdujący się w zachodnim sektorze cmentarza, pochodzi z 1737 r. Najmłodszy nagrobek upamiętnia osobę pochowaną w 1940 r. Stosunkowo dobrze zachowały się trzy rzędy macew w części wschodniej, wykorzystywanej do celów grzebalnych w latach 30-tych XX w. Na jej skraju znajduje się niewielka kwatera dziecięca. W trakcie prac badawczych dr hab. Andrzej Trzciński odnalazł nagrobek Tory pochowanej w 1863/1864 r. ( 5624 r. według kalendarza hebrajskiego).
W 2006 r. młodzież ze szkoły Re'ut w Jerozolimie w ramach projektu Gidonim wykonała spis 700 nagrobków. Dane osobowe odczytane z macew można znaleźć na stronie www.gidonim.com.
Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Bieżącą opiekę na nim sprawuje Urząd Miejski w Józefowie. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego.
Częściowy spis zachowanych nagrobków. Oprac. Andrzej Trzciński |
Numer |
Imię |
Imię ojca |
Nazwisko |
Data śmierci |
Informacje dodatkowe |
Number |
Name |
Father's name |
Surname |
Date of death |
Additional information |
AT 2007 |
Jisrael |
Szimon |
|
1737-05-19 |
|
AT 2003 |
Szaul |
Josef |
|
1742-12-28 |
|
AT 2003 |
Arje Lejb |
Szaul |
|
1743-06-20 |
|
AT 2003 |
Jo[sef] |
? |
|
1761/1762 |
|
95 |
Szajndel |
Szlomo |
|
1762-01-21 |
|
AT 2003 |
? |
? |
|
1767-02-26 |
|
AT 2003 |
Ester |
? |
|
1770 ok. |
|
AT 2003 |
? |
? |
|
1770 ok. |
|
102 |
Cadok |
Josef |
|
1771-06-10 |
|
102 |
Miriam |
Jaakow |
|
1771-11-23 |
|
101 |
Ester |
Zeew Wolf |
|
1772-01-18 |
|
AT 2003 |
Aszer |
Cwi Hirsz |
|
1772-11-14 |
|
AT 2003 |
Menachem (?) |
? |
|
1777/1778 |
|
AT 1982 |
Elcze (?) |
? |
|
1778-02-26 |
Z dobrej rodziny i z pnia prawego |
AT 2003 |
Jicchak Ajzyk |
Hilel |
|
1780-05-04 |
|
AT 1982 |
Szimon |
Eleazar |
|
1780-1781 |
|
96 |
Awraham |
Josef |
|
1781-10-09 |
|
AT 2003 |
Rechel |
Szimon |
|
1786-09-03 |
Córka wielmoży |
AT 2003 |
Tojba |
Awraham |
|
1791-10-09 |
|
100 |
Sara |
Elijakim Gecel |
|
1792ok. |
|
AT 2007 |
Bajla |
Kalonimus |
|
1793-11-13 |
|
AT 1982 |
Szimon |
Jisrael |
|
1794-02-08 |
|
AT 1982 |
Jicchak |
Josef |
|
1803-03-01 |
|
AT 1982 |
Cipora |
Dow |
|
1804-02-16 |
|
AT 2007 |
Matel |
Dawid |
|
1809/1810 |
|
AT 2007 |
Sima |
Szmuel |
|
1809-03-12 |
|
103 |
Frajda |
Szlomo |
|
1812-02-04 |
Ze Szczebrzeszyna, data dzienna niepewna, możliwy 1 szwat i wtedy 1812-01-15 (śr) lub 11 szwat -1812-01-25 (so) |
97 |
Jisrael |
Jaakow Kopel |
Łukower |
1812-03-29 |
Przydomek bezpośrednio po imieniu ojca |
98 |
Jisrael |
Jicchak |
|
1812-09-08 |
|
AT 1982 |
Josef |
Jicchak |
Unge[?] |
1813-05-09 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca, żył 24 lata |
91 |
Fajga |
Jisrael |
|
1813-05-25 |
|
90 |
Gitel |
Awraham Eber |
|
1815-07-31 |
Z Mostów |
AT 2003 |
? |
? |
|
1815 ok. |
|
AT 2003 |
Jisrael |
Mosze ben Arje |
|
1816-06-04 |
Podano imię ojca i dziadka; zrzucił z niebios na ziemię wspaniałość Izraela |
89 |
Lea |
Gerszon |
|
1818-02-12 |
|
94 |
Rywka |
Meir |
|
1818-12-12 |
|
93 |
Rywka |
Mosze |
|
1820-02-02 |
|
92 |
Chana |
Josef |
|
1823-11-02 |
|
88 |
Machla |
Szimon |
|
1825-03-20 |
|
99 |
Mosze |
Aharon |
|
1825-04-10 |
|
AT 2007 |
Cwi |
Mosze |
|
1842-12-25 |
|
AT 2003 |
Awraham Saadja Jeszajahu |
Szmuel |
|
1845-03-28 |
Możliwa też data 5608, wtedy 1848-03-24 (piątek). Segal. |
AT 2007 |
Jicchak Ajzyk |
Jehuda |
|
1845 ok. |
Segal |
AT 2003 |
Cirel |
Cwi |
|
1847-02-11 |
|
AT 2003 |
Elimelach Dawid |
Awraham Josef |
|
1847-10-14 |
|
AT 2003 |
Szimszon Mordechaj |
Jaakow Dow |
|
1855-09-03 |
Kohen |
AT 2003 |
Mosze |
Mordechaj |
|
1856-10-06 |
Lewita |
AT 2003 |
Mosze Szimszon |
Paltiel |
|
1859/1860 |
|
AT 2003 |
Jaakow |
Josef |
|
1860-05-05 |
|
1 |
Cwi |
Awraham |
|
1863-09-02 |
Segal |
1 |
Awrum |
Cwi |
|
1863-09-02 |
Segal |
AT 2003 |
Awraham Awisz |
Mordechaj |
|
1870-02-18 |
|
AT 2003 |
Refael |
Mosze |
|
1876-10-03 |
|
AT 2003 |
Jaakow Jicchak |
Chajim Mordechaj |
|
1878-10-19 |
Kohen. Potomek Jaakowa Kopela z Łukowej |
AT 2003 |
Dow Berel |
Kalonimus |
|
1879-04-15 |
|
AT 2003 |
Josef Cwi |
Awraham |
|
1881-03-21 |
|
21 |
Dawid Saadja Jeszajahu |
Jisrael Cwi |
|
1883-09-05 |
|
AT 2003 |
Lea Gitel |
Awraham Jehuda |
|
1891-02-01 |
Mórka mistrza z Józefowa (na nagrobku brak imienia ojca) |
AT 2007 |
Malka |
Cwi Arje |
|
1894-07-23 |
|
AT 2003 |
Zecharja Szimszon |
Mordechaj |
|
1894-09-30 |
|
|
Juta |
Dow Mordechaj |
|
1895-10-18 |
Możliwa też data 5657, wtedy 1896-10-07 (środa) |
AT 2007 |
Zeew |
Jaakow Jicchak |
|
1895-12-19 |
|
|
Czarna |
Dow Mordechaj |
|
1898-06-00 |
|
26 |
Szmuel |
Zeew |
|
1904-03-02 |
|
27 |
Jehuda |
Arje |
|
1905-12-25 |
|
3 |
Natan Note |
Aharon |
|
1906/1907 |
|
28 |
Awraham Tewel |
Cwi |
|
1906-06-19 |
|
2 |
Zeew |
Chajim Cwi |
|
1906-09-05 |
|
29 |
Josef Eliezer |
Awraham |
|
1907-02-18 |
|
29 |
Awraham |
Baruch Aszer |
|
1907-04-12 |
|
11 |
Juta Golda |
Eli' |
|
1907-11-16 |
|
30 |
Josef |
Jehuda |
|
1907-11-19 |
|
20 |
Miriam |
? |
? |
1908-02-15 |
|
12 |
Jached |
Jicchak |
|
1908-03-16 |
|
13 |
Sara |
Mosze Mordechaj |
|
1908-10-18 |
|
14 |
Jore |
Josef |
|
1908-11-22 |
|
31 |
Jisrael Zeew |
Mosze |
|
1909-01-03 |
|
32 |
Szalom |
Josef |
|
1909-02-00 |
Data uszkodzona, 18 lub 28 szwat, tj. 9 lub 19 lutego |
4 |
Jisrael Mosze |
Jaakow |
|
1909-02-27 |
Kohen |
17 |
Perel |
Josef Szmuel |
|
1909-03-03 |
Segal |
33 |
Szmuel Jaakow |
Symcha |
|
1909-06-16 |
|
34 |
Zecharjahu Nachum |
Reuwen |
|
1909-08-06 |
|
15 |
Pincze |
Jicchak |
|
1910-01-28 |
Kohen |
18 |
Fajga |
Arje Lejbusz |
|
1910-08-17 |
|
23 |
Rywka |
Pesach Josef |
|
1911-01-02 |
|
24 |
Chana Juta |
Cwi |
|
1911-02-02 |
|
5 |
Mosze Chanoch |
Szmuel |
|
1911-05-19 |
|
6 |
Szalom Szachna |
Cwi |
|
1911-08-03 |
|
35 |
Chajim |
Mosze |
|
1911-10-06 |
|
19 |
Fajga |
Jisrael Meir |
Fojgel |
1912-07-16 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca, żyła 25 lat |
25 |
Kresel |
Awraham Eljakim |
|
1912-08-27 |
|
37 |
Awner |
Jehuda Jaakow |
|
1912-11-03 |
|
38 |
Reuwen |
Mordechaj |
|
1913-06-29 |
|
22 |
Chaja Bajla |
Zeew |
|
1914-05-04 |
|
39 |
Menachem |
Szmuel |
|
1914-09-19 |
Kohen |
45 |
Chajim |
Awraham |
|
1914-09-30 |
Kohen |
40 |
Szaul |
Josef Meir |
|
1914-10-17 |
ha-Lewi |
49 |
Pesach Josef |
Binjamin |
|
1915-05-01 |
Kohen |
41 |
Menachem |
Jisrael Alter |
|
1915-07-30 |
|
43 |
Pesach Josef |
Jisrael Zeew |
|
1915-08-28 |
|
44 |
Jicchak |
Szlomo Cwi |
|
1915-09-07 |
|
46 |
Mosze Menachem |
Zalman Meir |
|
1915-10-12 |
|
47 |
Lewi |
Mosze Meir |
|
1915-12-10 |
|
48 |
Mosze |
Jicchak |
|
1915-12-25 |
|
42 |
Cwi Jechiel Mechel |
Chajim |
|
1915 ok. |
|
110 |
Rywka |
Dawid Leon |
|
1916-08-04 |
|
16 |
Cwi Meir |
Reuwen |
Goldman |
1918-02-26 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca, żył 32 lata |
50 |
Metot |
Dow |
|
1918-03-18 |
|
51 |
Szmerel |
Zelig |
|
1918-07-26 |
|
52 |
Jaakow Cwi |
Awraham Josef |
|
1918-08-23 |
|
53 |
Mosze |
Cwi |
|
1918-11-16 |
|
108 |
Chawa |
Eliezer |
|
1919-10-15 |
Segal |
7 |
Mosze Aharon |
Szmuel |
|
1919-11-18 |
Kohen |
36 |
Natanel Netel |
Jochanan |
|
1911-1912 ok. |
|
109 |
Sara |
Awraham Jicchak |
|
1920 |
Data dzienna obłupana; 19 kwietnia do 17 maja 1920 |
56 |
Jaakow |
Szimon |
|
1920-03-19 |
|
54 |
Josef Mordechaj |
Cwi |
|
1920-07-01 |
|
8 |
Awraham Jicchak |
Aharon |
|
1921-03-07 |
|
57 |
Chajim Eliezer |
Arje Zisza |
|
1921-03-24 |
Segal |
58 |
Eliezer |
Jicchak Ajzyk |
|
1921-03-26 |
|
9 |
Aharon |
Jisrael |
|
1921-04-11 |
|
59 |
Jisrael |
Chajim |
|
1921-05-25 |
Zmarł "w połowie swych dni" |
55 |
Dow Urisz |
Refael |
|
1921-07-10 |
|
60 |
Jeszajahu |
Szlomo |
|
1922-02-06 |
|
61 |
Chajim Cwi |
Josef |
|
1922-09-21 |
|
62 |
Jaakow Mosze |
Berachja |
|
1922-09-24 |
W miejscu daty wpisano 2. dzień Nowego Roku |
63 |
Jehuda |
Awraham Jicchak |
|
1922-11-23 |
Kohen |
64 |
Menasze |
Efraim |
|
1922-11-29 |
|
65 |
Szaul Joel |
Aharon |
|
1923-06-27 |
|
107 |
Szajndel |
Matitjahu |
Szwarc |
1923-11-20 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
66 |
Josef Dow |
Szimon Cwi |
|
1924-01-10 |
|
68 |
Mosze |
Dow Zeew |
|
1924-10-13 |
|
67 |
Dawid |
Mosze Leon |
|
1925-05-02 |
|
10 |
Eliezer Lipa |
Josef Cwi |
|
1925-05-07 |
|
70 |
Cwi |
Szaul |
|
1926-01-23 |
Kohen |
69 |
Dawid Szlomo |
Jaakow |
|
1926-07-07 |
|
104 |
Ejdel |
Jaakow |
|
1926-07-12 |
|
71 |
Zeew Dow |
Dawid Cwi |
|
1927-03-19 |
|
72 |
Jisrael Jonatan |
Mosze Cwi we Lea |
Hofman |
1927-07-00 |
Na nagrobku też imię matki, nazwisko bezpośrednio po imieniu zmarłego. Data dzienna ukruszona, od 1 do 29 lipca |
73 |
Dow |
? |
? |
1928-01-21 |
|
74 |
Jekutiel |
Chajim Jisrael |
|
1929-04-19 |
|
106 |
Chaja |
Josef |
Parter |
1929-10-23 |
|
75 |
Natan |
Awraham Josef |
|
1929-1930 |
|
76 |
Chajim Szlomo |
Jaakow Mordechaj |
|
1931-01-23 |
|
77 |
Dawid |
Jisrael |
Spodek |
1933-01-28 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
86 |
Awraham |
Efraim Jicchak |
Szwarc |
1933-10-29 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
105 |
Gitel |
Szmuel |
|
1934-02-13 |
|
83 |
Dawid Mordechaj |
Awraham Baruch |
|
1934-04-22 |
ha-Lewi |
82 |
Jaakow Josef |
Jehuda |
|
1934-08-29 |
Kohen |
80 |
Dwora Miriam |
Elchanan Meir |
Bojgen |
1934-09-29 |
Żona Arjego Bojgena; nazwisko bezpośrednio po imieniu męża |
84 |
Chajim Jisrael |
Efraim Daniel |
Karp |
1934 ok. |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
78 |
Jaakow Arje |
Szlomo Efrajm |
Sztrazer |
1935-07-05 |
Segal, z Biłogoraja, nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
79 |
Zeew |
Chajim Jochanan |
Szecht(er) |
1936-01-21 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
81 |
Szalom |
Kalonimus Azriel |
|
1936-01-30 |
|
85 |
Jaakow Josef |
Awraham |
Kelner |
1936-09-12 |
Nazwisko bezpośrednio po imieniu ojca |
87 |
Szimon |
Jair Gopel |
|
1938-09-27 |
|
tekst: K. Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/36, Decyzje o zamknięciu cmentarzy
i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie lubelskim.
AP w Lublinie, Oddział w Kraśniku, Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, sygn. 37/3/220,
Różne [wykazy cmentarzy na terenie powiatu, doniesienia o klęskach pożaru,
usunięcia napisów niemieckich i inne].
Trzciński A., Gmina żydowska i kirkut w Józefowie, "Fołks Sztyme" 1986, nr 35..
Kubiszyn M., Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011.