Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
JELENIA GÓRA

Żydzi w Jeleniej Górze posiadali dwa cmentarze. Najstarszy z nich powstał w 1818 r. (według niektórych Ÿźródeł - w 1820 r.) poza terenem zabudowanym, w pobliżu wzgórza Vogelberg, w rejonie obecnych ulic Nowowiejskiej, Na Skałkach i Studenckiej, na parceli nr 1112/39 (współczesnej działce geodezyjnej nr 223) o powierzchni 0,1035 ha. Jego założenie było związane z wydanym 24 maja 1814 r. rozporządzeniem królewskim, nakazującym tworzenie własnych miejsc pochówku rodzinom żydowskim mieszkającym dalej niż o milę od cmentarza.

W 1879 r. gmina synagogalna w Jeleniej Górze założyła drugi cmentarz, położony po wschodniej stronie Schmiedebergstrasse (obecnej ul. Sudeckiej). Jego powierzchnię powiększono w 1910 r. Cmentarz zajmował działkę o powierzchni 4500 m kw., na planie wydłużonego prostokąta. Od strony ulicy wzniesiono dom przedpogrzebowy.

Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim w Jeleniej Górze
Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim w Jeleniej Górze.
Źródło: C. Wiklik, Okruchy z historii Żydów na ŒŚląsku, Warszawa 2014.

Organizacją pogrzebów i wspieraniem żałobników zajmowało się bractwo Chewra Kadisza, którego siedziba na początku lat 30 XX. mieściła się przy Warmbrunner Str.17.

Podczas Nocy Kryształowej nazistowscy bojówkarze podpalili dom przedpogrzebowy. Brak bliższych informacji o historii obu cmentarzy podczas drugiej wojny światowej. Wiadomo, że młodszy z nich przetrwał wojnę w stosunkowo dobrym stanie. Po 1945 r. odbyło się na nim przynajmniej kilka pochówków (ostatni w 1959 r.). W domu przedpogrzebowym mieszkali Leon i Maria Grzybkowie, którzy do jesieni 1972 r. (zmarli w wyniku zatrucia grzybami) opiekowali się cmentarzem.

W 1965 r. Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Wałbrzychu informowała, że cmentarz nie posiada dozorcy, od 1958 r. nie ponoszono wydatków na renowację, konieczny jest remont domu przedpogrzebowego i ogrodzenia. W tym czasie w Jeleniej Górze mieszkało około 20 rodzin żydowskich.

2 grudnia 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza przy ul. Studenckiej, a na początku 1961 r. rozpoczęło procedurę jego likwidacji.

W 1970 r. PMRN w Jeleniej Górze przystąpiło do przedterminowej (bez zachowania 40-letniego okresu ochronnego od ostatniego pochówku) likwidacji dwóch cmentarzy ewangelickich, cmentarza komunalnego przy ul. Morcinka oraz tzw. nowego cmentarza żydowskiego. We wniosku z 23 grudnia 1970 r. władze miasta postulowały przekształcenie cmentarzy na tereny zielone. Argumentowano, że obecno ść cmentarzy "wpływa bardzo niekorzystnie na wygląd miasta i jego walory wczasowo-turystyczne" oraz, że "obiekty cmentarne od kilkunastu lat nie spełniają społecznej dla której istnieją, nie stanowią przede wszystkim dla mieszkańców miasta żywotnego symbolu czci zmarłych". Cmentarz splantowano. Zburzony został dom przedpogrzebowy, rozebrano mur. Sprawa likwidacji cmentarza wywołała spór ze Związkiem Religijnym Wyznania Mojżeszowego, który trwał przynajmniej do 1975 roku. Cmentarz podzielono na kilka działek geodezyjnych (nr 186/1, 186/2, 187/1, 187/2).

Obecnie w miejscu cmentarza przy ul. Studenckiej znajduje się skwer. Wszelkie naziemne relikty cmentarza uległy zatarciu. Brak jakiejkolwiek formy upamiętnienia. Na cmentarzu przy ul. Sudeckiej pozostały pojedyncze nagrobki (w większości destrukty przemieszczone względem właściwego miejsca pochówku). Część działki cmentarnej zajęły chodniki i parking. Od strony ul. Sudeckiej prawdopodobnie na początku lat 90. umieszczono głaz z tablicą z napisem: "Cmentarz żydowski w Jeleniej Górze. Założony w roku 1879, zamknięty w roku 1974".

Dane osobowe z zachowanych nagrobków, stan z 2022 roku

Imię
Nazwisko
Nazwisko panieńskie
Data urodzenia
Data œśmierci
Given name
Surname
Maiden name
Date of birth
Date of death
Fritz
Singer
25.11.1888
1895 (?)
Herman
Cohn
05.07.1843
13.12.1906
Mathilde
Buttermilch
Salisch
28.06.1845
01.02.1920
Wilhelmine
Danziger
01.03.1848
26.12.1930
Betty
Ucko
11.05.1876
26.01.1941
Rosel
Aptekmann
Birschtein
19.12.1891
23.11.1938
Leon
Goldgraber
12.10.1910
17.07.1946
Nagrobki wymienione w teczce ewidencyjnej z 1982 r., nieodnalezione 2022 roku
Imię
Nazwisko
Nazwisko panieńskie
Data urodzenia
Data œśmierci
Given name
Surname
Maiden name
Date of birth
Date of death
Blanka (?)
Hirschfeld (?)
20.09.1887
Julia
Hahn
Kassel
14.01.1844
08.01.1899
Kurt
Hirschstein (?)
03.12.1895
04.05.1904
Flora
Wallisch
20.02.1856
17.10.1913
Minna
Oppenheim
Jonas
17.11.1838
08.06.1925
Othilie
Nathan
25.11.1853
24.10.1924
Adolph
Nathan
29.08.1850
23.10.1934
Anna
Sachs
Cassel
15.06.1857
21.08.1937
Auguste
Pollack
17.01.1906
Henriette
Pollack
03.04.1927
Waldemar
Pollack
10.03.1932
Majer
Bratman
Ojciec Nachman,
przypuszczalnie z Praszki
1890
[...].10.1951

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/57, 9/60, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie wrocławskim.
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 131/517, Cmentarze żydowskie w Polsce - otwieranie, likwidacja remonty.
Hoffman Z., Noc Kryształowa na obszarze Wrocławskiego Nadodcinka SS, "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce" 1976, nr 2 (98).
NID, M. Ciesielski, M. Herman, Teczka ewidencyjna cmentarza żydowskiego w Jeleniej Górze, mps,
Warszawa 1982.
Schlesinger B., Fuehrer durch die juedische Gemeindeverwaltung und Wohlfahrtspflege in Deutschland 1932-33, Berlin-Charlottenburg 1933.
Wiklik C., Okruchy z historii Żydów na ŒŚląsku, Warszawa 2014.
Wodziński M., Hebrajskie inskrypcje na ŒŚląsku XIII-XVIII wieku, Wrocław 1996.

zdjęcia:
Mieczysław Matoszka

Jelenia Góra - tablica Jelenia Góra - nagrobek na cmentarzu żydowskim Jelenia Góra - nagrobek na cmentarzu żydowskim Jelenia Góra - macewa na cmentarzu żydowskim Jelenia Góra - cmentarz żydowski

Poszukujemy wszelkich informacji o tych cmentarzach: historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas