| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
JĘDRZEJÓW |
|||
Cmentarz żydowski w Jędrzejowie znajduje się około 1,3 km na południowy wschód od centrum miasta, około 190 m na południe od ul. Spacerowej. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjną numer 260202 4.0008.53 w kształcie trapezu o powierzchni 11181 m kw. Cmentarz powstał po ukonstytuowaniu się w Jędrzejowie dozoru bóżniczego w 1875 r. Jak podaje Adama Penkalla, cmentarz założono w 1880 r. Według informacji zawartych w Księdze Pamięci Jędrzejowa, pierwszym pochowanym był nieznany z nazwiska żydowski żołnierz armii rosyjskiej. Drugim pochowanym był mieszkaniec Jędrzejowa Berisz Zylbersztajn. Jak wynika z danych zgromadzonych w serwisie JewishGen, Berek Zylbersztajn zmarł w 1878 r. Być może ta data to właściwy rok założenia cmentarza. Wiadomo, że w okresie międzywojennym teren był ogrodzony nieotynkowanym murem, przy cmentarzu stał dom przedpogrzebowy. W 1931 r. mur i dom przedpogrzebowy wyremontowano. |
|||
 |
|||
Rodzina przy macewie Temy [Loserowskiej?]. Zdjęcie wykonane w latach 30-tych. |
|||
Podczas II wojny światowej na cmentarzu chowano ciała osób zmarłych i zabitych w getcie - początkowo w indywidualnych grobach, a później w grobie zbiorowym. Jesienią 1942 r. grupa chasydów urządziła na cmentarzu podziemną kryjówkę. Jak wynika z informacji uzyskanych w Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, na rozkaz Niemców część macew wyrwano i użyto do utwardzania ulic w pobliżu dworca kolejowego. Cmentarz niszczyła także okoliczna ludność. Kradzieże nagrobków wspominał Menachem Horowicz w relacji złożonej w 1959 roku: "Gdy schodziło się z miasteczka na cmentarz żydowski, przechodziło się przez wieś Piaski. Tutaj to zauważyłem któregoś dnia, że chłopi wyrywają pomniki żydowskie i układają je na drodze, na piaskach, ażeby wygodniej było chodzić. Szczególnie dużo było tych pomników w miejscach, którędy przechodziło bydło. Tędy bowiem, deptając po pomnikach, szły krowy na pastwiska. Pomniki te nie były niczem przykryte, były one jeszcze nie uszkodzone i z daleka widniały nazwiska na nich wypisane. Pamiętam nazwisko "Dickerman" widoczne już z bardzo daleka. [...] Będąc na cmentarzu zauważyliśmy, że chłopi burzą mury cmentarne i zabierają cegły potrzebne im do budowy. Chłopi burzyli też pomniki i zabierali z cmentarza wszystko, co mogło być w jakikolwiek sposób potrzebne". Proces dewastacji był kontynuowany w okresie powojennym. Z cmentarza wybierano piach, a niektórzy mieszkańcy wykorzystywali nagrobki do celów budowlanych. Niewykluczone, że ostatni pogrzeb odbył się w listopadzie 1945 r., w następstwie zamordowania w Jędrzejowie dwóch ocalałych z Zagłady. W przygotowanym przez Referat do spraw Wyznań PWRN w 1952 r. "wykazie synagog, bożnic i cmentarzy wyznania mojżeszowego" w przypadku Jędrzejowa umieszczono adnotację: "ogrodz. i nagrob. zniesione przez Niemców. Według Adama Penkalli cmentarz zdewastowano po II wojnie światowej. W 1967 r. działka cmentarna została przejęta przez skarb państwa. Niemal wszystkie naziemne elementy naziemnej infrastruktury cmentarnej uległy zniszczeniu. Granice obszaru grzebalnego są nieczytelne. Teren porastają trawa i krzewy. W obrębie cmentarza znajdują się pojedyncze fragmenty macew oraz betonowe obmurowania grobów. W ostatnich latach w północno-wschodnim narożniku ustawiono tablicę z napisem: "Cmentarz żydowski założony w I połowie XIX w. Zamknięty do celów grzebalnych". |
|||
W 2011 r. odkryto macewy w konstrukcji mostu pod ul. Jasionka. Na moście ustawiono tabliczkę z napisem: "W tym miejscu (tu) znajduje się mostek zbudowany z macew z jędrzejowskiego (nieistniejącego) cmentarza żydowskiego". Kolejne fragmenty nagrobków odnaleziono podczas remontu ul. Reymonta. Nagrobki zostały przewiezione na cmentarz. W 2014 r. fragment macewy znaleziono w okolicy dworca kolejowego. Nagrobek trafił do zbiorów Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Od 2015 r. z inicjatywy Klaudii Kwiecińskiej na cmentarzu wykonywane są prace porządkowe, powstała także strona https://www.facebook.com/cmentarz.zydowski.jedrzejow/. tekst: Krzysztof Bielawski |
|||
Powyższy tekst został udostępniony portalowi Wirtualny Sztetl. |
|||
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecję. |
|||
 |
|||
| Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |