Cmentarz żydowski w Iławie został założony prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX w., w związku z rozporządzeniem królewskim z 24 maja 1814 r., nakazującym społecznościom żydowskim tworzenie własnych miejsc pochówku w pobliżu miasta zamieszkania. Rozporządzenie miało na celu m.in. ograniczenie przewożenia zwłok na znaczne odległości.

Cmentarz powstał poza miastem, po zachodniej stronie Geserich See (Małego Jezioraka), w zakolu Bischofswerderstrasse (obecnej ul. Biskupskiej), na działce na planie zbliżonym do trójkąta, o powierzchni 0,22 ha.

Fragment planu Iławy z 1918 r. z zaznaczonym cmentarzem żydowskim. Źródło: www.mapywig.org.

Brak bliższych informacji o historii cmentarza. W okresie PRL część nagrobków tworzyła utwardzenie brzegu Małego Jezioraka od strony ul. Mickiewicza. Zdewastowany cmentarz przetrwał do połowy lat 70. XX w., kiedy zniwelowano wzgórze. W miejscu cmentarza władze miasta urządziły żużlowe boisko, a następnie parking.

Iławianin F. R. w liście do naszej redakcji tak opisał dewastację cmentarza: "Osobiście pamiętam wzgórze z lewej strony (...). Na skraju skarpy wisiał rozlatujący się stary poniemiecki domek, który zawalił się, kiedy spycharki DOMAR rozparcelowały całe wzgórze i wywiozły wraz z kośćmi i ziemią cmentarną na restaurowany stary niemiecki stadion, dziś IKS Jezioraka. Wiedzieliśmy, że tam na wzgórzu pomiędzy starodrzewem cmentarza były groby, które dało się zaobserwować od strony drogi, zmierzającej w kierunku Wikielca, Karasia i Biskupca Pomorskiego. Nie wiedzieliśmy jednak, ze to cmentarz pożydowski. Byłem świadkiem już w latach 1975-78 wywozu ziemi cmentarnej ze skarpy pod obecne trybuny, na których zamontowano krzesełka. Widziałem, jak spycharka wysypywała ziemię wraz zachowanym szkieletem ludzkim. Dla mnie było to przerażające".

Wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Pożądane byłoby upamiętnienie cmentarza i podjęcie starań na rzecz odnalezienia nagrobków.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
S. Szczepański, Żydowskie domy modlitwy oraz cmentarze na Warmii i Mazurach - stan obecny (na tle dziejów Żydów w Prusach Wschodnich i Zachodnich) [online] https://rocznikziemzachodnich.pl/rzz/article/view/165/107
[dostęp: 15.10.2019].
S. Szczepański, Cmentarze w Iławie na przestrzeni dziejów - zapomniany fragment pamięci lokalnej, [w:] Iławianie
o historii miasta i okolic, red. A. Błędowska, M. Czerny, Iława 2005.

Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu, m.in. o jego wyglądzie w przeszłości i procesie dewastacji. Korespondentom gwarantujemy anonimowość.