Cmentarz żydowski w Grybowie Jewish cemetery in Grybow, Judischer Friedhof Grybow

Cmentarz dawnej gminy żydowskiej w Grybowie znajduje się wsi Siołkowa, poniżej Wojciechowej Góry, na końcu ul. Kochanowskiego i zajmuje działkę na nieregularnym planie, zbliżonym do trójkąta, o powierzchni 0,89 ha.

Cmentarz powstał prawdopodobnie w latach 60. XVIII w. i służył społeczności żydowskiej do czasów jej eksterminacji w latach drugiej wojny światowej. Mapa polowa z Katastru galicyjskiego z 1847 r. ukazuje teren cmentarza położony na jednej parceli, odpowiadającej tylko części jej obecnego kształtu - część wzdłuż ogrodzenia od strony północnej. Niedługo potem dołączono do niej kolejną parcelę. Cmentarz przecina ścieżka prowadząca od bramy głównej w górę, odpowiadająca granicy między parcelami.

Żydzi pojawili się w Grybowie już w XVII w. Były to nieliczne osoby zajmujące się głównie dzierżawą karczm i pobieraniem myta. Jednak już w połowie XVIII w. w lustracji ziem grybowskich znajdujemy wzmiankę o istnieniu synagogi i domów żydowskich, od których odprowadzano podatek miejski. Sam cmentarz pochodzi jednak najprawdopodobniej z końca lat 60. XVIII w., co wynika z dokumentów dotyczących sporu pomiędzy kahałem nowosądeckim a Żydami grybowskimi o uiszczanie podatków gminnych do gminy sądeckiej i uczestniczenie w spłatach jej długu. Spór powstał w 1770 r., gdy Grybów został oddzielony od Nowego Sącza granicą państwową, ponieważ wojska Marii Teresy zajęły miasto na Dunajcem. Tym samym przynależność administracyjna Żydów grybowskich stanęła pod znakiem zapytania. Zaprzestali więc uiszczać podatki, w tym też opłaty za pochówki, które do tej pory odbywały się w Nowym Sączu. Z zawartej w 1773 r. ugody wiadomo, że społeczność grybowskich Żydów już w tym roku zalegała z opłatami za kilka lat, co świadczy o tym, że nie korzystała z cmentarza sądeckiego, a posiadała własny.

Cmentarz służył kahałowi grybowskiemu, który swoim zasięgiem obejmował także okoliczne wsie. W zachowanych metrykach potwierdzone są pochówki zmarłych pochodzących ze Stróż, Białej Niżnej i Wyżnej, Polnej, Siołkowej, Starej Wsi, Ptaszkowej, Kąclowej, Cieniawy, Mszalnicy, Królowej Polskiej, Królowej Ruskiej, Wawrzki, Berestu, Florynki, Brunar, Śnietnicy, Stawiszy, Piorunki, Boguszy, Binczarowej i Berdechowa. Chowano na nim także Żydów, którzy zmarli w trakcie podróży.

W 1915 r. w centralnej części cmentarza powstała kwatera wojenna, stanowiąca część B cmentarza wojskowego nr 130 żołnierzy armii austrowęgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej (część A jest zlokalizowana na cmentarzu komunalnym w Grybowie). Kwatera składa się z siedmiu grobów. Zostali w niej pochowani: Hugo Langer, ur. 1894 r. w Wiedniu, zm. 26 marca 1915 r.; Fischel Lampel, zm. 13 czerwca 1915 r.; Julius Robinsohn, ur. 1892 r. w Wiedniu, zm. 31 marca 1915 r.; Israel Bermann, ur. 1888 r., zm. 17 maja 1915 r.; Oskar Steiner (data śmierci nieznana) oraz dwóch niezidentyfikowanych żołnierzy. Ich nagrobki, zaprojektowane Hansa Mayra, wyróżniają się surowością i są jedynymi betonowymi nagrobkami na cmentarzu. Posiadają wyrytą gwiazdę Dawida w górnej części płyty oraz miejsce na owalną tabliczkę.

W latach drugiej wojny światowej cmentarz stał się miejscem kaźni i pochówku ofiar Zagłady. Znajdują się na nim dwie mogiły zbiorowe. Według Komisji ds. Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce w jednej z nich pochowano 11 osób rozstrzelanych w Parku Miejskim w Grybowie w kwietniu 1942 r. Druga mogiła kryje szczątki ofiar egzekucji, która miała miejsce wiosną 1943 r., kiedy na cmentarzu została rozstrzelana 150-osobowa grupa Żydów i Żydówek, pozostawionych prawdopodobnie do pracy po likwidacji getta w Nowym Sączu. Niewykluczone, że na cmentarzu chowane były również ofiary łapanek i rozstrzeliwań mających miejsce w Grybowie jesienią 1940 roku.