Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
G£OGÓW (niem. Glogau)

¯ydzi w G³ogowie posiadali prawdopodobnie cztery miejsca pochówku. Najstarszy cmentarz funkcjonowa³ przypuszczalnie ju¿ w XIII w., o czym mo¿e ¶wiadczyæ zapis w przywileju ksiêcia Henryka III G³ogowczyka z 1274 r. lub 1299 r., ustanawiaj±cy karê za sprofanowanie lub zdewastowanie cmentarza ¿ydowskiego. Lokalizacja tego cmentarza (o ile w ogóle istnia³) nie jest znana - wed³ug historyków móg³ znajdowaæ siê w pobli¿u pierwszej ulicy ¿ydowskiej przy drodze do Brzostowa lub na terenie dzisiejszego ³o¿yska Odry.

Drugi cmentarz ¿ydowski powsta³ w pierwszej po³owie XVII w., na mocy zgody udzielonej przez cesarza Ferdynanda II Israelowi Benedictowi i Michaelowi Sachsowi. Za³o¿ono go przy drodze do Biechowa, obok spichrza Zehnerschauer. Wiadomo, ¿e przy cmentarzu sta³ niewielki budynek (zapewne dom przedpogrzebowy lub mieszkanie stró¿a). Podatek od cmentarza gmina ¿ydowska uiszcza³a dowódcy zamku. Wed³ug przypuszczeñ Marcusa Branna, cmentarz ten móg³ zostaæ zamkniêty oko³o 1666 r. w zwi±zku z rozbudow± fortyfikacji miejskich.

W 1666 r. ¯ydzi z G³ogowa kupili od w³a¶cicielki Bojanowa i Kamiony von Reischewitz dzia³kê na kolejne miejsce pochówku, po³o¿on± przy fosie miejskiej od strony Odry. Powierzchnia cmentarza by³a sukcesywnie powiêkszana - kolejne zakupy gruntu (oprotestowywane przez chrze¶cijañskich mieszczan) nast±pi³y miêdzy innymi w 1685 r., 1716 r. i 1721 roku. Pomimo zakazu na cmentarzu chowano tak¿e zmar³ych spoza G³ogowa.

Cmentarz na mapie G³ogowa z 1906 roku (¼ród³o: www.mapywig.org)

W 1740 r. cmentarz uleg³ znacznej destrukcji w trakcie przygotowañ do oblê¿enia miasta podczas pierwszej wojny ¶l±skiej. Do zniszczeñ dosz³o tak¿e w 1813 r., kiedy podczas wojny nagrobki wykorzystano do wzmacniania fortyfikacji. W 1857 r. zaczê³a siê stopniowa likwidacja cmentarza, spowodowana miêdzy innymi budow± linii kolejowej do Leszna. Wiadomo, ¿e m.in. w 1857 r. ekshumowano oko³o 300 zmar³ych, a w 1906 r. - 106 grobów. Obecnie w miejscu cmentarza, miêdzy ul. Nadodrzañsk± i mostem kolejowym, znajduje siê elektrownia miejska zbudowana w latach 1906-1907 oraz wspó³czesne budynki biurowe.

Najm³odszy cmentarz ¿ydowski w G³ogowie powsta³ w po³owie XIX w. w po³udniowej czê¶ci miasta, przy wytyczonej pó¼niej Körner Strasse. W 1939 r. zajmowa³ dzia³kê na planie zbli¿onym do prostok±ta o powierzchni 1,10 ha, by³ otoczony murem o wysoko¶ci 1,80 m. W pó³nocno-zachodnim naro¿niku znajdowa³ siê dom przedpogrzebowy i mieszkanie dozorcy. Na podstawie fotografii ze zbiorów rodzinnych Omriego Lernaua mo¿na wnioskowaæ, ¿e na cmentarzu znajdowa³y siê nagrobki o zró¿nicowanych formach, wykonane z m.in. z granitu i marmuru, niektóre okolone metalowymi ogrodzeniami.

G³ogów - aleja lipowa na zniszczonym cmentarzu ¿ydowskim
Grób Paula Lernaua (autor nieznany, fotografia ze zbiorów O. Lernau'a)
W 1939 r. cmentarz sta³ siê w³asno¶ci± Zrzeszenia ¯ydów w Niemczech (niem. Reichsvereinigung der Juden in Deutschland) - stowarzyszenia prawa cywilnego, do którego przynale¿no¶æ by³a przymusowa. W 1943 r., po rozwi±zaniu Zrzeszenia, obiekt zajê³o gestapo. Dom przedpogrzebowy przeznaczono na magazyn dokumentów. Podobnie jak w przypadku innych cmentarzy ¿ydowskich w III Rzeszy, w³adze podjê³y starania na rzecz sprzeda¿y dzia³ki i znajduj±cych siê na niej nagrobków i zabudowañ. Nadprezydent Górnego ¦l±ska zaakceptowa³ wniosek NSDAP o pomieszczenie na cmentarzu budynków pomocniczych oraz sprzeda¿ nagrobków zak³adom kamieniarskim za 3480 RM. Planowano tak¿e rozbiórkê muru i wykorzystanie ceg³y do celów obronnych. Do koñca wojny dzia³ka cmentarna nie zosta³a sprzedana. Podczas walk w 1945 r. czê¶ciowo uszkodzone zosta³y zabudowania cmentarne.
Cmentarz na mapie G³ogowa z 1919 roku (¼ród³o: www.mapywig.org)

26 kwietnia 1956 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w G³ogowie przyjê³o uchwa³ê o zamkniêciu cmentarza, któr± nastêpnie przes³ano do w³adz wojewódzkich i Ministerstwa Gospodarki Komunalnej. 10 marca 1961 r. MGK wyda³o zarz±dzenie o zamkniêciu 668 cmentarzy w województwie zielonogórskim, w tym tak¿e cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie przy ul. Sienkiewicza.

W 1966 r. w zwi±zku z planami budowy osiedla mieszkaniowego G³ogów II, w³adze wyst±pi³y z wnioskiem o przedterminow± likwidacjê cmentarza (ustawa o cmentarzach nak³ada³a obowi±zek ochrony grobów przez 40 lat od ostatniego pochowania zw³ok, z mo¿liwo¶ci± skrócenia tego okresu "w przypadkach wyj±tkowej potrzeby ze wzglêdów u¿yteczno¶ci publicznej, obrony Pañstwa lub dla wykonania narodowych planów gospodarczych"). Urz±d do Spraw Wyznañ pocz±tkowo oponowa³, twierdz±c, ¿e posiada "dane ¶wiadcz±ce o skwapliwym wykorzystaniu likwidacji cmentarzy ¿ydowskich przez zagraniczne o¶rodki do szerzenia propagandy wrogiej wobec polityki narodowo¶ciowej i wyznaniowej w PRL". Ostatecznie w³adze centralne wyda³y zgodê. W kolejnych latach cmentarz zosta³ zabudowany. Jego teren zajê³y bloki mieszkalne (na prze³omie lat 60. wzniesiono dwa bloki przy ul. ¦niadeckich oraz jeden przy ul. Sienkiewicza, nastêpnie gara¿e) i szeregowe domy jednorodzinne oraz Szko³a Podstawowa Nr 7. Naziemne ¶lady cmentarza uleg³y zatarciu, we wschodniej czê¶ci pozosta³ fragment dawnej alei cmentarnej z czterema drzewami.

G³ogów - przybli¿one granice cmentarza ¿ydowskiego
G³ogów - aleja lipowa na zniszczonym cmentarzu ¿ydowskim G³ogów - plac zabaw na zniszczonym cmentarzu ¿ydowskim G³ogów, cmentarz komunalny - grób 19 osób ekshumowanych z cmentarza ¿ydowskiego
Przybli¿one granice cmentarza
Aleja cmentarna
ze starodrzewem
Plac zabaw
na cmentarzu
Cmentarz komunalny,
grób ekshumowanych
z cmentarza ¿ydowskiego

W 1968 r. w zwi±zku z budow± osiedla dokonano ekshumacji osób pochowanych przed up³ywem 40 lat, ich szcz±tki z³o¿ono w skrajnej kwaterze cmentarza komunalnego. Byli to:

Ruth Gruber (ur. 11.08.1911 - zm. 25.05.1934)
Emil Methis (ur. 26.05.1853 - zm. 15.04.1937)
Siegbert Kornblum (ur. 07.09.1866 - zm. 17.07.1934)
Adolf Hauck (ur. 29.09.1863 - zm. 19.08.1933)
Julius Feilchenfeld (ur. 19.03.1858 - zm. 02.12.1932)
Pauline Stein (ur. 21.05.1854 - zm. 30.05.1929)
Kathinka Peisach (ur. 10.06.1850 - zm. 10.01.1937)
Berta Peisach (ur. 05.02.1884 - zm. 01.01.1937)
Ludwig Jakubowski (ur. 03.04.1868 - zm. 17.01.1930)
Betty Peilarh (ur. 05.02.1886 - zm. 1.01.1937)
Therese Salzmann (ur. 29.10.1848 - zm. 28.08.1933)
Berta Cohn (ur. 28.02.1866 - zm.3.02.1932)
Coylia Jacubowski (ur. 23.04.1857 - zm. 27.02.1933)
Louis Jacubowski (ur. 04.04.1859 - zm. 08.04.1935)
Fritz Pinner (ur. 09.09.1869 - zm. 25.02.1932)
Siegfried Frost (ur. 17.07.1870 - zm. 09.05.1931)
Calylie Breslauer (ur. 24.09.1841 - zm. 02.09.1930)
Herbert Neustadt (ur. 2.03.1890 - zm. 03.01.1932)
Flora Sachs (ur. 17.05.1847 - zm. 19.01.1929)

W ostatnich dekadach w ró¿nych punktach miasta odnaleziono liczne nagrobki i ich destrukty. Miêdzy innymi 7 kwietnia 2017 r. cz³onkowie G³ogowskiego Ruchu Odkrywców Tajemnic zabezpieczyli kilkadziesi±t fragmentów macew znalezionych w lesie w okolicach G³ogowa. Czê¶æ nagrobków - m.in. m.in. Rojzel ¿ony Hircla (?), zm. 1 marca 1814 r. - znajduje siê w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w G³ogowie. Odpisy inskrypcji sze¶ciu zaginionych macew, datowanych na lata od 1675 r. do 1733 r. - zamie¶ci³ M. Wodziñski w ksi±¿ce Hebrajskie inskrypcje na ¦l±sku XIII - XVIII wieku.

W 2018 r. ulicy biegn±cej przez ¶rodek cmentarza nadano nazwê Ireny Sendlerowej.

Po¿±dane by³oby: ustalenie i oznaczenie granic terenu cmentarza oraz wzniesienie w jego miejscu lapidarium z wykorzystaniem odnalezionych nagrobków.

Tekst: K. Bielawski
Zdjêcia: Damian Szczepanowski
¬ród³o:
Archiwum Akt Nowych, Urz±d do Spraw Wyznañ, sygn. 75/32, Sprawa cmentarza w G³ogowie, k. 64-68; Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/62, Decyzje o zamkniêciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie zielonogórskim, k. 51.
F.D. Lucas, M. Heitmann, ¯ydzi g³ogowscy. Dzieje i kultura, G³ogów 2013, s. 225-232.
F. Po³omski, Zaw³aszczenie i sprzeda¿ cmentarzy ¿ydowskich w latach II wojny ¶wiatowej na ¦l±sku. Ze studiów nad prawem w³asno¶ci w III Rzeszy, [w:] Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskim, t. XI, red. K. Jonca, Wroc³aw 1987, s. 313.
B. Samorek, Karta ewidencyjna obiektu, [online] http://sit.glogow.pl/GEZN/karta.asp?nr_ew=237 [dostêp: 16.05.2020].
T. W³odarczyk, Z historii ¯ydów w regionie legnickim, Warszawa 2016, s. 38.
M. Wodziñski, Hebrajskie inskrypcje na ¦l±sku XIII - XVIII wieku, Wroc³aw 1996, s. 259-272.

Fragment macewy z cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie Fragment macewy z cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie Fragment macewy z cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie Fragment macewy z cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie
Fragmenty macew odnalezione w Zaborni
Poszukujemy wszelkich informacji o tych cmentarzach: ich historii, procesie dewastacji, nagrobkach znajduj±cych siê poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecjê.
Teksty i zdjêcia s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas