| strona główna | cmentarze | warto wiedzieæ | księga gości | napisz do nas |
| G£OGÓW (niem. Glogau) | |||
¯ydzi w G³ogowie posiadali prawdopodobnie cztery miejsca pochówku. Najstarszy cmentarz funkcjonowa³ przypuszczalnie ju¿ w XIII w., o czym mo¿e ¶wiadczyæ zapis w przywileju ksiêcia Henryka III G³ogowczyka z 1274 r. lub 1299 r., ustanawiaj±cy karê za sprofanowanie lub zdewastowanie cmentarza ¿ydowskiego. Lokalizacja tego cmentarza (o ile w ogóle istnia³) nie jest znana - wed³ug historyków móg³ znajdowaæ siê w pobli¿u pierwszej ulicy ¿ydowskiej przy drodze do Brzostowa lub na terenie dzisiejszego ³o¿yska Odry. Drugi cmentarz ¿ydowski powsta³ w pierwszej po³owie XVII w., na mocy zgody udzielonej przez cesarza Ferdynanda II Israelowi Benedictowi i Michaelowi Sachsowi. Za³o¿ono go przy drodze do Biechowa, obok spichrza Zehnerschauer. Wiadomo, ¿e przy cmentarzu sta³ niewielki budynek (zapewne dom przedpogrzebowy lub mieszkanie stró¿a). Podatek od cmentarza gmina ¿ydowska uiszcza³a dowódcy zamku. Wed³ug przypuszczeñ Marcusa Branna, cmentarz ten móg³ zostaæ zamkniêty oko³o 1666 r. w zwi±zku z rozbudow± fortyfikacji miejskich. W 1666 r. ¯ydzi z G³ogowa kupili od w³a¶cicielki Bojanowa i Kamiony von Reischewitz dzia³kê na kolejne miejsce pochówku, po³o¿on± przy fosie miejskiej od strony Odry. Powierzchnia cmentarza by³a sukcesywnie powiêkszana - kolejne zakupy gruntu (oprotestowywane przez chrze¶cijañskich mieszczan) nast±pi³y miêdzy innymi w 1685 r., 1716 r. i 1721 roku. Pomimo zakazu na cmentarzu chowano tak¿e zmar³ych spoza G³ogowa. |
|||
 |
|||
Cmentarz na mapie G³ogowa z 1906 roku (¼ród³o: www.mapywig.org) |
|||
W 1740 r. cmentarz uleg³ znacznej destrukcji w trakcie przygotowañ do oblê¿enia miasta podczas pierwszej wojny ¶l±skiej. Do zniszczeñ dosz³o tak¿e w 1813 r., kiedy podczas wojny nagrobki wykorzystano do wzmacniania fortyfikacji. W 1857 r. zaczê³a siê stopniowa likwidacja cmentarza, spowodowana miêdzy innymi budow± linii kolejowej do Leszna. Wiadomo, ¿e m.in. w 1857 r. ekshumowano oko³o 300 zmar³ych, a w 1906 r. - 106 grobów. Obecnie w miejscu cmentarza, miêdzy ul. Nadodrzañsk± i mostem kolejowym, znajduje siê elektrownia miejska zbudowana w latach 1906-1907 oraz wspó³czesne budynki biurowe. Najm³odszy cmentarz ¿ydowski w G³ogowie powsta³ w po³owie XIX w. w po³udniowej czê¶ci miasta, przy wytyczonej pó¼niej Körner Strasse. W 1939 r. zajmowa³ dzia³kê na planie zbli¿onym do prostok±ta o powierzchni 1,10 ha, by³ otoczony murem o wysoko¶ci 1,80 m. W pó³nocno-zachodnim naro¿niku znajdowa³ siê dom przedpogrzebowy i mieszkanie dozorcy. Na podstawie fotografii ze zbiorów rodzinnych Omriego Lernaua mo¿na wnioskowaæ, ¿e na cmentarzu znajdowa³y siê nagrobki o zró¿nicowanych formach, wykonane z m.in. z granitu i marmuru, niektóre okolone metalowymi ogrodzeniami. |
|||
 |
|||
Grób Paula Lernaua (autor nieznany, fotografia ze zbiorów O. Lernau'a) |
|||
W 1939 r. cmentarz sta³ siê w³asno¶ci± Zrzeszenia ¯ydów w Niemczech (niem. Reichsvereinigung der Juden in Deutschland) - stowarzyszenia prawa cywilnego, do którego przynale¿no¶æ by³a przymusowa. W 1943 r., po rozwi±zaniu Zrzeszenia, obiekt zajê³o gestapo. Dom przedpogrzebowy przeznaczono na magazyn dokumentów. Podobnie jak w przypadku innych cmentarzy ¿ydowskich w III Rzeszy, w³adze podjê³y starania na rzecz sprzeda¿y dzia³ki i znajduj±cych siê na niej nagrobków i zabudowañ. Nadprezydent Górnego ¦l±ska zaakceptowa³ wniosek NSDAP o pomieszczenie na cmentarzu budynków pomocniczych oraz sprzeda¿ nagrobków zak³adom kamieniarskim za 3480 RM. Planowano tak¿e rozbiórkê muru i wykorzystanie ceg³y do celów obronnych. Do koñca wojny dzia³ka cmentarna nie zosta³a sprzedana. Podczas walk w 1945 r. czê¶ciowo uszkodzone zosta³y zabudowania cmentarne. |
|||
 |
|||
Cmentarz na mapie G³ogowa z 1919 roku (¼ród³o: www.mapywig.org) |
|||
26 kwietnia 1956 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w G³ogowie przyjê³o uchwa³ê o zamkniêciu cmentarza, któr± nastêpnie przes³ano do w³adz wojewódzkich i Ministerstwa Gospodarki Komunalnej. 10 marca 1961 r. MGK wyda³o zarz±dzenie o zamkniêciu 668 cmentarzy w województwie zielonogórskim, w tym tak¿e cmentarza ¿ydowskiego w G³ogowie przy ul. Sienkiewicza. W 1966 r. w zwi±zku z planami budowy osiedla mieszkaniowego G³ogów II, w³adze wyst±pi³y z wnioskiem o przedterminow± likwidacjê cmentarza (ustawa o cmentarzach nak³ada³a obowi±zek ochrony grobów przez 40 lat od ostatniego pochowania zw³ok, z mo¿liwo¶ci± skrócenia tego okresu "w przypadkach wyj±tkowej potrzeby ze wzglêdów u¿yteczno¶ci publicznej, obrony Pañstwa lub dla wykonania narodowych planów gospodarczych"). Urz±d do Spraw Wyznañ pocz±tkowo oponowa³, twierdz±c, ¿e posiada "dane ¶wiadcz±ce o skwapliwym wykorzystaniu likwidacji cmentarzy ¿ydowskich przez zagraniczne o¶rodki do szerzenia propagandy wrogiej wobec polityki narodowo¶ciowej i wyznaniowej w PRL". Ostatecznie w³adze centralne wyda³y zgodê. W kolejnych latach cmentarz zosta³ zabudowany. Jego teren zajê³y bloki mieszkalne (na prze³omie lat 60. wzniesiono dwa bloki przy ul. ¦niadeckich oraz jeden przy ul. Sienkiewicza, nastêpnie gara¿e) i szeregowe domy jednorodzinne oraz Szko³a Podstawowa Nr 7. Naziemne ¶lady cmentarza uleg³y zatarciu, we wschodniej czê¶ci pozosta³ fragment dawnej alei cmentarnej z czterema drzewami. |
|||
 |
 |
 |
 |
Przybli¿one granice cmentarza |
Aleja cmentarna ze starodrzewem |
Plac zabaw na cmentarzu |
Cmentarz komunalny, grób ekshumowanych z cmentarza ¿ydowskiego |
W 1968 r. w zwi±zku z budow± osiedla dokonano ekshumacji osób pochowanych przed up³ywem 40 lat, ich szcz±tki z³o¿ono w skrajnej kwaterze cmentarza komunalnego. Byli to: Ruth Gruber (ur. 11.08.1911 - zm. 25.05.1934) W ostatnich dekadach w ró¿nych punktach miasta odnaleziono liczne nagrobki i ich destrukty. Miêdzy innymi 7 kwietnia 2017 r. cz³onkowie G³ogowskiego Ruchu Odkrywców Tajemnic zabezpieczyli kilkadziesi±t fragmentów macew znalezionych w lesie w okolicach G³ogowa. Czê¶æ nagrobków - m.in. m.in. Rojzel ¿ony Hircla (?), zm. 1 marca 1814 r. - znajduje siê w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w G³ogowie. Odpisy inskrypcji sze¶ciu zaginionych macew, datowanych na lata od 1675 r. do 1733 r. - zamie¶ci³ M. Wodziñski w ksi±¿ce Hebrajskie inskrypcje na ¦l±sku XIII - XVIII wieku. W 2018 r. ulicy biegn±cej przez ¶rodek cmentarza nadano nazwê Ireny Sendlerowej. Po¿±dane by³oby: ustalenie i oznaczenie granic terenu cmentarza oraz wzniesienie w jego miejscu lapidarium z wykorzystaniem odnalezionych nagrobków. Tekst: K. Bielawski |
|||
 |
 |
 |
 |
| Fragmenty macew odnalezione w Zaborni | |||
| Poszukujemy wszelkich informacji o tych cmentarzach: ich historii, procesie dewastacji, nagrobkach znajduj±cych siê poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecjê. | |||
 |
|||
| Teksty i zdjêcia s± chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieæ | księga gości | napisz do nas |