Żydzi w Dynowie chowali swych zmarłych na dwóch cmentarzach. Najstarszy z nich powstał prawdopodobnie w XVII w. lub na początku XVIII wieku na tzw. Zabramiu, przy obecnej ul. Piłsudskiego, na północ od skrzyżowania z ul. Wuśki. W 1841 r. pochowano na nim cadyka Cwi Elimelecha syna Pesacha, założyciela miejscowej dynastii chasydzkiej, ucznia m. in. Cwi Hirsza z Żydaczowa, Icchaka Horowica "Widzącego" z Lublina i Magida z Kozienic. W kolejnych latach obok jego grobu spoczęli kontynuatorzy dynastii.

Cmentarz uległ zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej, a proces dewastacji kontynuowano także w latach późniejszych. W czasach PRL na cmentarzu urządzono plac zabaw.

W wyniku dewastacji do dziś w obrębie nekropolii nie zachowały się jakiekolwiek oryginalne macewy. Pod koniec XX w. dzięki staraniom rabina Mendla Reichberga cmentarz został ogrodzony, zbudowano także dwa ohele. Pierwszy ohel chroni grób Jehoszuy syna Arie Lejba, zm. 15 marca 1814 r. ( 23 adar 5574 r.).

W drugim - położonym bliżej ogrodzenia - pochowani są:
- cadyk Cwi Elimelech Szapira z Dynowa, syn Pesacha, zm. 11 stycznia 1841 r. (18 tewet 5601 r.), autor wielu ksiąg religijnych, m. in. Bnei Isachar, Derech Pikudecha, Dewarim Nechmadim,
- Chana Mindel córka Szmuela, żona Cwi Elimelecha Szapiry,
- Dawid Szapira syn Cwi Elimelecha, zm. 8 marca 1874 r. (19 adar 5634 r.), po śmierci ojca cadyk w Dynowie, autor dzieła Cema Dawid;
- Jeszaja Naftali Herc syn Dawida Szapiry, zm. 14 maja 1888 r. ( 4 siwan 5648 r.), od 1874 r. cadyk w Dynowie.

Przy murze od strony ścieżki w kierunku ul. Łaziennej znajduje się zbiorowy grób, w którym w dn. 30 sierpnia 2010 r. złożono szczątki 12 osób zamordowanych podczas drugiej wojny światowej w Manasterzu i ekshumowanych z nieoznakowanej mogiły w miejscu kaźni.

Klucze do bramy cmentarza i oheli przechowywane są przy ul. Piłsudskiego 120, na wprost głównego wejścia (tel. 16 652 13 12). Dodatkowe klucze można otrzymać w Centrum Historii i Kultury Żydów Polskich przy ul. Łaziennej 70.

W związku z zapełnieniem starego cmentarza na Zabramiu, w drugiej połowie XIX w. gmina żydowska została zmuszona do zorganizowania kolejnego miejsca pochówku. Nowy cmentarz założono na wzgórzu położonym przy obecnej ul. Karolówka. W okresie drugiej wojny światowej na cmentarzu naziści dokonywali egzekucji Żydów. Również też obiekt uległ poważnemu zniszczeniu. Obecnie na otoczonym betonowym murem cmentarzu znajdują się pojedyncze macewy (m. in. nagrobek Józefa syna Cwi Elimelecha, zm. w 1932 r.) oraz powojenny pomnik na zbiorowej mogile ofiar Zagłady. Cmentarz otacza stary mur. Miejsca przechowywania klucza nie ustalono.

Wiele macew do dziś znajduje się w różnych punktach miasta. Niedawno jeden z odnalezionych nagrobków zabezpieczono w Centrum Historii i Kultury Żydów Polskich. Pożądane byłoby zaangażowanie władz miasta, lokalnych społeczników oraz duchowieństwa w działania na rzecz przeniesienia nagrobków na cmentarze żydowskie. Konieczne jest także cykliczne przeprowadzanie prac porządkowych i karczowania zarośli na obu cmentarzach.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Żydowski Dynów