Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
DUSZNIKI-ZDRÓJ (niem. Bad Reinerz)

Cmentarz żydowski w Dusznikach-Zdroju (niem. Bad Reinerz) znajduje się w północnej części miejscowości, na wzniesieniu po północno-wschodniej stronie linii kolejowej, około 70 m na północny zachód od skrzyżowania ul. Dworcowej i Słowackiego, na działce geodezyjnej nr 36.

Cmentarz powstał w 1838 r. w następstwie śmierci Eidel Naphtali, córki miejscowego gorzelnika Marcusa Naphtalego i jego żony Goldy z domu Bri. W tym czasie najbliższe cmentarze żydowskie znajdowały się w Nachodzie i Kłodzku. Zmarłą pochowano 16 maja 1838 r. na skraju posiadłości należącej do cieśli Antona Beinlicha, a tydzień później Marcus Naphtali i Anton Beinlich zawarli przed sądem umowę sprzedaży gruntu z przeznaczoniem na cmentarz.

W 1844 r. na cmentarzu zostali pochowani Marcus i Golda Naphtali, którzy 2 sierpnia zginęli w wyniku katastrofy budowlanej. W 1860 r. ich córka Maria Anna Bohs z Niemodlina ogrodziła teren murem. W kolejnych latach na cmentarzu odbywały się pojedyncze pochówki, a obiekt był zaniedbany. Klucze do furtki przechowywali stolarz Walzel, a później Franz Ulrich. W 1894 r. stanem cmentarza zainteresowała się Auguste Wendriner - mieszkająca we Wrocławiu córka Marii Anny Bohs (Boss), żona kupca Lothara Wendrinera. Na jej prośbę Alexander Irmenbach z Pragi i Moses Ostern z Krakowa sporządzili odpisy inskrypcji nagrobnych. W 1910 r. z inicjatywy Auguste i Lothara Wendrinerów naprawiono mur cmentarny. Od tej pory małżonkowie pobierali po 30 marek za każdy pochówek.

Prawdopodobnie na cmentarzu pochowano nie więcej niż kilkanaście osób, w tym osoby zmarłe podczas kuracji w Dusznikach-Zdroju. Jednocześnie inni zmarli w uzdrowisku byli chowani również w Kłodzku. Jedną z takich osób była zmarła 2 sierpnia 1886 r. Zlata córka Jakowa Heilperin z Bielców (Baltsy) w obecnej Mołdawii, potomkini w 9. pokoleniu Beszta, w 7. pokoleniu cadyka Menachema Nuchyma Twerskiego z Czarnobyla, autora księgi Meor Einajim oraz cadyka Efraima z Sudyłkowa, autora księgi Degel Machnech Efraim.

Częściowy spis pochowanych na cmentarzu żydowskim w Dusznikach-Zdroju (Bad Reinerz)
Imię
Imię ojca
Nazwisko
Data śmierci
Informacje dodatkowe
Given name
Father's name
Surname
Date of death
Additional information
Eidel
Markus
Naphtali
15.05.1838
Golda
Chaim Joachim
Naphtali
02.08.1844
Nazwisko panieńskie Bri, mąż Markus
Mordechaj Markus
Icchak Itzig
Naphtali
02.08.1844
Fanny
Landé
16.06.1849
Urodzona w Lesznie 29.08.1823, nazwisko panieńskie Wiener
Wolf
Menachem Hirsz
13.09.1849
Z Berlina
Caroline
Mecca
28.07.1850
Urodzona 15.04.1819,
nazwisko panieńskie Günsberg
Majer
Szlak
01.08.1854
Z Warszawy, macewa drewniana
M.
Goldstein
1912
Z Osjakowa
Aron
Rotenbach
1912
Ze Złoczewa
Pinkus
Baruch
08.10.1915
Z Łodzi

Brak danych o historii cmentarza w latach 1933-1945. Przypuszczalnie - podobnie jak w przypadku innych cmentarzy żydowskich w III Rzeszy - władze podjęły próbę jego sprzedaży. W 1945 r. właścicielką nieruchomości była Emma Hoehn.

Nie wiadomo czy cmentarz był wykorzystywany przez Żydowskie Zrzeszenie Religijne w Dusznikach-Zdroju, które powstało 16 maja 1946 roku. W tym czasie w miejscowości mieszkało około 400 Żydów, w większości ocalałych na terytorium ZSRR.

Wskutek decyzji władz państwowych cmentarz został oficjalnie zamknięty. W notatce Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kłodzku z 10 września 1969 r. podano: "Cmentarz żydowski położony na szczycie góry obok dworca kolejowego. Ogrodzony jest siatką drucianą. Brak zadrzewienia. Jest ok. 20 grobów - pagórków oznakowanych głazami [zdanie skreślone długopisem]. Brak jakiejkolwiek konserwacji. O istnieniu cmentarza wie tylko nieliczna grupa mieszkańców Dusznik. Odległość od dworca ok. 500 m.".

22 stycznia 1972 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Dusznikach-Zdroju wystąpiło z wnioskiem o likwidację cmentarza. W dokumencie stwierdzono, że cmentarz "został otwarty w okresie powojennym za pominięciem obowiązujących przepisów [...]. Na cmentarzu tym do dnia dzisiejszego nie były dokonywane żadne pogrzeby i tylko formalnie bez aktu prawnego figuruje w ewidencji cmentarzy". PMRN proponowało przekazanie go "do zagospodarowania przez lasy komunalne, które graniczą z tym cmentarzem". Cmentarz w tym czasie był zarośnięty, z całkowicie zniszczoną siatką ogrodzeniową. Uchwałę o zamknięciu cmentarza PWRN we Wrocławiu przyjęło 10 czerwca 1972 r. i przesłało ją do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska. 11 lipca 1972 r. MGKiOŚ stwierdziło, że w związku z brakiem pochówków nie ma konieczności przeprowadzania procedury przeznaczania cmentarza na inny cel. Do korespondencji dołączono kopię mapy katastralnej z cmentarzem zaznaczonym w obrębie działki nr 132 o pow. 21 a 76 m kw., która do 1945 r. należała do Emmy Hoehn. Cmentarz był użytkowany jako podwórze.

Fragment planu Dusznik-Zdroju z zaznaczeniem cmentarza żydowskiego
Fragment planu Dusznik-Zdroju z zaznaczeniem cmentarza żydowskiego

2 października 1973 r. PWRN we Wrocławiu upomniało PPRN w Kłodzku, że zgodnie z pismem z 12 grudnia 1972 r. wytypowano do likwidacji dwa cmentarze w Dusznikach-Zdroju, w tym cmentarz żydowski o pow. 0,06 ha. 20 października 1973 r. PPRN w Kłodzku wystąpiło do Państwowego Biura Notarialnego o założenie księgi wieczystej dla cmentarza żydowskiego położonego przy ul. Słowackiego 68 o pow. 2176 m kw. i wpisania jako właściciela Skarbu Państwa - PMRN w Dusznikach-Zdroju. W uzasadnieniu podano, że cmentarz stanowił "majątek poniemiecki", który na mocy przepisów o mieniu opuszczonym i poniemieckim przeszedł na własność Skarbu Państwa. Wpisu dokonano 3 grudnia 1973 roku.

16 stycznia 1975 r. Urząd Powiatowy w Kłodzku przesłał do Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu wniosek Urzędu Miasta Duszniki-Zdrój dotyczący likwidacji cmentarza, uznając, że jego założenie "nastąpiło niepoprawnie, a ze względu że nie prowadzono pochówków, pozostała jedynie nazwa związana z jego pierwotnym przeznaczeniem". 25 stycznia 1975 r. Urząd Wojewódzki we Wrocławiu skreślił obiekt z ewidencji cmentarzy powiatu kłodzkiego, jako "mylnie ewidencjonowany - teren ten nie był cmentarzem".

W wyniku zniszczeń przypuszczalnie wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Brak jakiejkolwiek współczesnej formy upamiętnienia. Obiekt nie jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AP w Kamieńcu Ząbkowickim, Akta miasta Duszniki-Zdrój, sygn. 584, Juden Friedhof, k. 1-20.
AP w Kamieńcu Ząbkowickim, PPRN w Kłodzku, sygn. 635, Cmentarnictwo (poszerzanie, likwidacja), k. 1-59.

Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas