Cmentarz żydowski w Dusznikach-Zdroju (niem. Bad Reinerz) znajduje się w północnej części miejscowości, na wzniesieniu po północno-wschodniej stronie linii kolejowej, około 70 m na północny zachód od skrzyżowania ul. Dworcowej i Słowackiego, na działce geodezyjnej nr 36.
Cmentarz powstał w 1838 r. w następstwie śmierci Eidel Naphtali, córki miejscowego gorzelnika Marcusa Naphtalego i jego żony Goldy z domu Bri. W tym czasie najbliższe cmentarze żydowskie znajdowały się w Nachodzie i Kłodzku. Zmarłą pochowano 16 maja 1838 r. na skraju posiadłości należącej do cieśli Antona Beinlicha, a tydzień później Marcus Naphtali i Anton Beinlich zawarli przed sądem umowę sprzedaży gruntu z przeznaczoniem na cmentarz.
W 1844 r. na cmentarzu zostali pochowani Marcus i Golda Naphtali, którzy 2 sierpnia zginęli w wyniku katastrofy budowlanej. W 1860 r. ich córka Maria Anna Bohs z Niemodlina ogrodziła teren murem. W kolejnych latach na cmentarzu odbywały się pojedyncze pochówki, a obiekt był zaniedbany. Klucze do furtki przechowywali stolarz Walzel, a później Franz Ulrich. W 1894 r. stanem cmentarza zainteresowała się Auguste Wendriner - mieszkająca we Wrocławiu córka Marii Anny Bohs (Boss), żona kupca Lothara Wendrinera. Na jej prośbę Alexander Irmenbach z Pragi i Moses Ostern z Krakowa sporządzili odpisy inskrypcji nagrobnych. W 1910 r. z inicjatywy Auguste i Lothara Wendrinerów naprawiono mur cmentarny. Od tej pory małżonkowie pobierali po 30 marek za każdy pochówek.
Prawdopodobnie na cmentarzu pochowano nie więcej niż kilkanaście osób, w tym osoby zmarłe podczas kuracji w Dusznikach-Zdroju. Jednocześnie inni zmarli w uzdrowisku byli chowani również w Kłodzku. Jedną z takich osób była zmarła 2 sierpnia 1886 r. Zlata córka Jakowa Heilperin z Bielców (Baltsy) w obecnej Mołdawii, potomkini w 9. pokoleniu Beszta, w 7. pokoleniu cadyka Menachema Nuchyma Twerskiego z Czarnobyla, autora księgi Meor Einajim oraz cadyka Efraima z Sudyłkowa, autora księgi Degel Machnech Efraim.
Częściowy spis pochowanych na cmentarzu żydowskim w Dusznikach-Zdroju (Bad Reinerz) |
Imię |
Imię ojca |
Nazwisko |
Data śmierci |
Informacje dodatkowe |
Given name |
Father's name |
Surname |
Date of death |
Additional information |
Eidel |
Markus |
Naphtali |
15.05.1838 |
|
Golda |
Chaim Joachim |
Naphtali |
02.08.1844 |
Nazwisko panieńskie Bri, mąż Markus |
Mordechaj Markus |
Icchak Itzig |
Naphtali |
02.08.1844 |
|
Fanny |
|
Landé |
16.06.1849 |
Urodzona w Lesznie 29.08.1823, nazwisko panieńskie Wiener |
Wolf |
Menachem Hirsz |
|
13.09.1849 |
Z Berlina |
Caroline |
|
Mecca |
28.07.1850 |
Urodzona 15.04.1819,
nazwisko panieńskie Günsberg |
Majer |
|
Szlak |
01.08.1854 |
Z Warszawy, macewa drewniana |
M. |
|
Goldstein |
1912 |
Z Osjakowa |
Aron |
|
Rotenbach |
1912 |
Ze Złoczewa |
Pinkus |
|
Baruch |
08.10.1915 |
Z Łodzi |
Brak danych o historii cmentarza w latach 1933-1945. Przypuszczalnie - podobnie jak w przypadku innych cmentarzy żydowskich w III Rzeszy - władze podjęły próbę jego sprzedaży. W 1945 r. właścicielką nieruchomości była Emma Hoehn.
Nie wiadomo czy cmentarz był wykorzystywany przez Żydowskie Zrzeszenie Religijne w Dusznikach-Zdroju, które powstało 16 maja 1946 roku. W tym czasie w miejscowości mieszkało około 400 Żydów, w większości ocalałych na terytorium ZSRR.
Wskutek decyzji władz państwowych cmentarz został oficjalnie zamknięty. W notatce Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kłodzku z 10 września 1969 r. podano: "Cmentarz żydowski położony na szczycie góry obok dworca kolejowego. Ogrodzony jest siatką drucianą. Brak zadrzewienia. Jest ok. 20 grobów - pagórków oznakowanych głazami [zdanie skreślone długopisem]. Brak jakiejkolwiek konserwacji. O istnieniu cmentarza wie tylko nieliczna grupa mieszkańców Dusznik. Odległość od dworca ok. 500 m.".
22 stycznia 1972 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Dusznikach-Zdroju wystąpiło z wnioskiem o likwidację cmentarza. W dokumencie stwierdzono, że cmentarz "został otwarty w okresie powojennym za pominięciem obowiązujących przepisów [...]. Na cmentarzu tym do dnia dzisiejszego nie były dokonywane żadne pogrzeby i tylko formalnie bez aktu prawnego figuruje w ewidencji cmentarzy". PMRN proponowało przekazanie go "do zagospodarowania przez lasy komunalne, które graniczą z tym cmentarzem". Cmentarz w tym czasie był zarośnięty, z całkowicie zniszczoną siatką ogrodzeniową. Uchwałę o zamknięciu cmentarza PWRN we Wrocławiu przyjęło 10 czerwca 1972 r. i przesłało ją do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska. 11 lipca 1972 r. MGKiOŚ stwierdziło, że w związku z brakiem pochówków nie ma konieczności przeprowadzania procedury przeznaczania cmentarza na inny cel. Do korespondencji dołączono kopię mapy katastralnej z cmentarzem zaznaczonym w obrębie działki nr 132 o pow. 21 a 76 m kw., która do 1945 r. należała do Emmy Hoehn. Cmentarz był użytkowany jako podwórze.