Cmentarz żydowski w Brzezinach jest oddalony około 900 m na północny wschód od rynku (Placu Jana Pawła II), znajduje się po wschodniej stronie ul. Reymonta i zajmuje działkę o powierzchni około 2 ha.

Brak informacji o dacie założenia. Cmentarza powstał prawdopodobnie na początku XIX w., nie później niż w czwartej dekadzie, o czym świadczy jego zaznaczenie na wydanej w 1839 r. Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego. Cmentarz znajdował się na wzniesieniu, wzniesiono przy nim dom przedpogrzebowy.

Cmentarz służył jako miejsce pochówku do lat drugiej wojny światowej. W tym czasie rozpoczęła się dewastacja obiektu. Na polecenie Niemców część nagrobków wykorzystano do prac budowlanych, m.in. do budowy mostu na rzece Mrożycy i utwardzenia drogi we wsi Dąbrówka. W destrukcji uczestniczyli także niektórzy mieszkańcy Brzezin, a proces był kontynuowany w kolejnych dekadach. Cmentarz stał się kopalnią piasku.

W latach 90. XX w. z inicjatywy Żydów pochodzących z Brzezin cmentarz uporządkowano i ogrodzono. W 2013 r. Urząd Miasta Brzeziny doprowadził do wydobycia macew z mostu na Mrożycy.

Na cmentarzu znajduje kilkadziesiąt nagrobków, w większości destruktów, przemieszczonych względem właściwego miejsca pochówku, oraz pomnik z tablicą: "Na wieczną pamięć pochowanym na tym cmentarzu Żydom brzezińskim". Teren otacza ogrodzenie z żelbetonowych elementów o wysokości około 80 cm. Część nagrobków zabezpieczono w Muzeum Regionalnym w Brzezinach.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Bonusiak E., Karta cmentarza 7266, [bmw] 1992.
Kołodziej J., Dzieje ludności żydowskiej w Brzezinach od połowy XVI do połowy XX wieku, Brzeziny 1992.
Lorenc-Karczewska A., Brzeziny, [w:] Województwo łódzkie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.