Cmentarz żydowski w Białymstoku - Jewish cemetery in Bialystok

Według różnych źródeł, w 1830 lub 1831 r., w związku z epidemią cholery, w zachodniej części Białegostoku, przy obecnej ul. Bema powstał żydowski cmentarz choleryczny. Chowano na nim także ofiary kolejnych epidemii, do których doszło w 1848 r. i 1866 r. Powierzchnia cmentarza wynosiła 1,7 ha.

Cmentarz był użytkowany do 1892 r. Jeszcze w latach PRL stała na nim część macew, były relikty kamiennego ogrodzenia oraz ceglana brama.

12 marca 1964 r. Ministerstwo Gospodarki Komunalnej wydało decyzję o oficjalnym zamknięciu cmentarza, a wkrótce potem na jego terenie zbudowano halę targową PSS "Społem". W 1968 r. na działce cmentarnej urządzono targ, który funkcjonował do 1992 r. W 2001 r. na cmentarzu wzniesiono budynek Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Podczas prac ziemnych doszło do naruszenia grobów.

W 2007 r. kości wykopane w trakcie budowy siedziby ZUS zostały ponownie pochowane na cmentarzu.

W 2009 r. cmentarz upamiętniono, tworząc w tym miejscu skwer z żywopłotem zasadzonym na planie Gwiazdy Dawida oraz z tablicami informującymi o charakterze tego miejsca.

Białystok - cmentarz żydowski przy ul. Bema

foto: Andrzej Kłopotowski

W 2015 r. prywatny inwestor zamierzał rozbudować halę targową. Ostatecznie, po protestach organizacji żydowskich i nagłośnieniu sprawy przez media, do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wprowadzono zapis: "W odniesieniu do nieczynnego zabytkowego żydowskiego cmentarza cholerycznego przy ul. Bema/Wyszyńskiego, 1831 r., wpisanego do wojewódzkiej ewidencji zabytków, którego orientacyjne granice oznaczono na rysunku planu, zakazuje się realizacji nowej zabudowy oraz podziemnych części budynku wykraczających poza linie zabudowy, z wyjątkiem niezbędnych zjazdów".

Zarys granic cmentarza cholerycznego w Białymstoku i znajdujących się na nim budynków. Źródło: Uchwała nr XXVI/417/16 Rady Miasta Białystok z dnia 24 października 2016 r.

Zarys granic cmentarza i znajdujących się na nim budynków.
Źródło: Uchwała nr XXVI/417/16 Rady Miasta Białystok z dnia 24 października 2016 r.

Jednocześnie zakazano lokalizacji na cmentarzu miejsc postojowych, osłon śmietnikowych, miejsc gromadzenia odpadów, trzepaków, budowy budynków.

tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
D. Boćkowski, E. Rogalewska, J. Sadowska, Kres świata białostockich Żydów, Białystok 2013.
T. Wiśniewski, Cmentarze żydowskie w Białymstoku, [w:] Studia Podlaskie, t. II, red. H. Parafianowicz,
J. Urwanowicz, A. Wyczański, Białystok 1989.