Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
BIA£YSTOk (ul. Wschodnia)

W 1890 r. bia³ostoccy ¯ydzi utworzyli nowy cmentarz, po³o¿ony oko³o 3 km na pó³nocy wschód od centrum miasta, na przedmie¶ciu Bagnówka, przy obecnej ul. Wschodniej. Jednocze¶nie w tym samym czasie zamkniêto u¿ytkowany od XVIII w. cmentarz przy ul. Kalinowskiego.

Cmentarz o powierzchni 12,5 ha by³ otoczony kamiennym murem, krytym dachówk±, z trzema bramami, zgodnie z tradycj± umo¿liwiaj±cymi powrót z pogrzebu inn± drog±. Na cmentarzu znajdowa³ siê dom przedpogrzebowy oraz budynek grabarza.

Cmentarz s³u¿y³ jako miejsce pochówku dla ¯ydów z Bia³egostoku oraz okolicznych miejscowo¶ci, m.in. z Supra¶la. Pochowano na nim m.in. ofiary pogromu, do jakiego dosz³o w Bia³ymstoku w 1906 r.

W 1898 r. na cmentarzu spocz±³ Szmul Mohylewer - rabin i protagonista ruchu syjonistycznego (jego szcz±tki w 1991 r. przeniesiono do Izraela). W 1919 r. pochowano Naczelnego Rabina Bia³egostoku Chaima Hersza Helperina. Trzy lata pó¼niej nad jego grobem wniesiono ohel, ufundowany przez ziomkostwo bia³ostockie z Nowego Jorku.

Na cmentarzu pochowano równie¿ m.in. Abrahama Bera Gottlobera - literata, t³umacza i historyka; Awrahama Mosze Galantego - rabina ze Szczuczyna, Jenotana Abelmana - rabina z Choroszczy oraz Szmuela syna Beniamina - rabina z Zab³udowa.

Cmentarz by³ u¿ytkowany czynnie do 1941 r., kiedy - ze wzglêdu na oddalenie od getta - zmar³ych zaczêto chowaæ przy ul. ¯abiej. Po wojnie na cmentarzu odbywa³y siê pojedyncze pogrzeby, m.in. w 1951 r. pochowano Abrahama Izaka Goldsteina, a w 1952 r. Cywiê Halperin.

Obiekt przetrwa³ wojnê w stosunkowo dobrym stanie. Jego dewastacja rozpoczê³a siê w okresie pó¼niejszym. W styczniu 1948 r. nieznani sprawcy "w poszukiwaniu z³otych zêbów" dwukrotnie rozkopali grób, w którym pochowano ofiary pogromu z 1905 r. Skradziono wiele nagrobków oraz pomnik ofiar pogromu bia³ostockiego. Oko³o 2 ha przeznaczono pod budowê osiedla domów jednorodzinnych.

4 i 5 wrze¶nia 1960 r. Bia³ystok wizytowa³ D. B³awat ze Zwi±zku Religijnego Wyznania Moj¿eszowego w PRL. W swoim sprawozdaniu napisa³ m.in. o cmentarzu przy ul. Wschodniej: "Cmentarz czynny (...) zajmuje bardzo rozleg³y teren. Okolony jest murem, który w kilku miejscach jest uszkodzony. Zniszczenia te by³y dokonywane przez elementy przestêpcze w celach kradzie¿y cennych kamieni nagrobkowych. Sprawcy tych przestêpstw by³y wykrywane przez miejscowe w³adze MO i przez S±dy Powiatowe os±dzone. Ca³y teren cmentarza jest ogromnie zaniedbany, zaro¶niêty dzikorostami, wielka ilo¶æ pomników jest powalona i nie znajduje siê na swoich miejscach, a pozosta³a czê¶æ, miêdzy innymi wspania³y pomnik nad bratni± mogi³± ofiar ¯ydów pomordowanych w roku 1906 wymaga konserwacji. Brak jest jakiejkolwiek aleji i ¶cie¿ek, a odwiedzaj±cy bezwiednie depcze groby zmar³ych. Brak jakiejkolwiek ewidencji pochowanych i pomników, co sprzyja kradzie¿y kamieni nagrobkowych. Ostatnio ustawiono pewnego rodzaju nadzór nad cmentarzem, przez zaanga¿owanie dozorcy, który wobec ogromu terenu i uszkodzonego muru nie jest w stanie zapobiec dalszym ewentualnym zniewa¿aniom miejsca wiecznego spoczynku tysiêcy pochowanych ¯ydów".

Do 1954 r. cmentarz podlega³ Kongregacji Wyznania Moj¿eszowego w Bia³ymstoku, a w 1966 r. zosta³ oficjalnie przejêty przez Skarb Pañstwa. 17 lipca 1973 r. Ministerstwo Gospodarki Komunalnej wyda³o decyzjê o jego formalnym zamkniêciu.

Po 1980 r. Janina Tyszko, jako przedstawicielka Spo³ecznego Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury ¯ydowskiej, organizowa³a akcje porz±dkowania cmentarza.

W 1981 r. Monika Krajewska i Jan Jagielski w opracowaniu Uwagi o stanie cmentarzy ¿ydowskich w Polsce, tak opisali cmentarz bia³ostocki: "W g±szczu drzew zrujnowany ohel. Podobno by³ niedawno pomnik upamiêtniaj±cy ofiary pogromu z 1905 r. Cmentarz poro¶niêty gêstymi drzewami i krzakami, czê¶ciowo tylko traw± i chwastami. Od strony ul. Wschodniej zniszczona murowana brama i resztki muru, od strony cmentarza katolickiego mur z wyrwami".

W 1987 r. obiekt zosta³ wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych (decyzja A-89 z 30.12.1987 r.).

Obecnie cmentarz jest w³asno¶ci± Miasta Bia³ystok. Od lat 90. na cmentarzu odbywaj± siê ró¿ne akcje porz±dkowe i konserwacyjne, prowadzone m.in. z inicjatywy Miasta Bia³ystok, Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska - Izrael.

W latach 2014-2015 na zlecenie Muzeum Historii ¯ydów Polskich POLIN, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy ¯ydowskich wykona³a spis 2119 nagrobków, zawieraj±cy dane osobowe zmar³ych oraz fotografie macew. Dziêki funduszom Gminy Wyznaniowej ¯ydowskiej w Warszawie w kolejnym etapie Fundacja spisa³a 957 pozosta³ych nagrobków. Najstarsze zidentyfikowane macewy upamiêtniaj± Rachel Kameczewsk±, zmar³± 1 czerwca 1890 r. oraz Izraela Eliezera syna Szmuela ha-Kohena, zmar³ego 25 wrze¶nia 1890 roku.

Spisy macew s± dostêpne na stronach:
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/397-bialystok/115-pamiec-w-kamieniu/7074-cmentarz-zydowski-w-bialymstoku
http://cemetery.jewish.org.pl/list/c_91

Tekst: Krzysztof Bielawski
¬ród³o:

Archiwum ¯ydowskiego Instytutu Historycznego, Zwi±zek Religijny Wyznania Moj¿eszowego w Polsce, 1949-1992 (od 1992 Zwi±zek Gmin Wyznaniowych ¯ydowskich w RP), sygn. 360, Sprawozdanie D. B³awata, brak numeracji
D. Boækowski, E. Rogalewska, J. Sadowska, Kres ¶wiata bia³ostockich ¯ydów, Bia³ystok 2013.
M. Krajewska, J. Jagielski, Uwagi o stanie cmentarzy ¿ydowskich w Polsce, "Biuletyn ¯ydowskiego Instytutu Historycznego" 1981, nr 4/120.
T. Wi¶niewski, Cmentarze ¿ydowskie w Bia³ymstoku, [w:] Studia Podlaskie, t. II, red. H. Parafianowicz,
J. Urwanowicz, A. Wyczañski, Bia³ystok 1989.
T. Wi¶niewski, Jewish Bialystok and surroundings in Eastern Poland, Ipswich 2000.

Bia³ystok - brama cmentarza ¿ydowskiego Bia³ystok - ohel pomnik ofiar pogromu kamieñ nagrobny z Gwiazd± Dawida
zdjêcia: Artur Cyruk
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Andrzeja 'Req' Berêsewicza
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas