Cmentarz żydowski w Białobrzegach Jewish cemetery in Bialobrzegi

Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych

BIAŁOBRZEGI

Cmentarz żydowski w Białobrzegach jest położony w południowo-zachodniej części miasta, przy obecnej ul. Rzemieślniczej. Pierwotnie cmentarz był położony poza obszarem zabudowanym, na skraju lasu.

W 1857 r. białobrzescy Żydzi podjęli próbę uniezależnienia się od dozoru bóżniczego w Przytyku, gdzie chowali swoich zmarłych. W tym czasie posiadali działkę przeznaczoną na cmentarz ("plac na kierkut"). Cmentarz powstał prawdopodobnie cztery lata później, po utworzeniu samodzielnego dozoru bóżniczego w Białobrzegach. Na początku XX w. cmentarz był ogrodzony.

Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Białobrzegach

Rodzina przy grobie Icchaka Bojmgartena na cmentarzu w Białobrzegach. Źrodło: Bialobrzegi Jizkor Book

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu chowano ciała ofiar Zagłady, między innymi około 120-200 osób zabitych jesienią 1942 r. w trakcie deportacji do Treblinki. Pod koniec wojny Niemcy nakazali spalenie zwłok pogrzebanych w masowym grobie.

"Żandarmi zabili najwięcej Żydów na ul. Sądowej. [...] Zabijali ich żandarmi niemieccy
i własowcy. Trupy wywożono na kirkut, gdzie grzebali je Polacy. Widziałem, że przed ofensywą w styczniu 1945 roku, Niemcy ustawili namiot na kirkucie i palili zwłoki".
Fragment zeznania W. Miecznikowskiego przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce

W tym czasie rozpoczęła się dewastacja cmentarza, kontynuowana w kolejnych dekadach. Prawdopodobnie część terenu zajęła zabudowa miejska. W wyniku destrukcji wszelkie naziemne elementy cmentarza uległy zatarciu. W 2007 r. członkowie Polskiej Unii Studentów Żydowskich zebrali i pochowali kości rozrzucone na powierzchni cmentarza.

Członkowie Polskiej Unii Studentów Żydowskich zbierają kości na cmentarzu żydowskim w Białobrzegach

Członkowie PUSZ zbierają kości na cmentarzu w Białobrzegach. Fot. Aleksander Schwarz

W 2015 r. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego dzięki funduszom przekazanym przez Morrisa i Arlene Goldfarbów z Nowego Jorku oraz US Commission for the Preservation of the America's Heritage Abroad ogrodziła cmentarz betonowym murem, a w 2018 r. umieściła na bramie tablicę upamiętniającą miejscową społeczność żydowską.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie figuruje w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

Klucz do bramy cmentarza znajduje się w Zakładzie Usług Komunalnych w Białobrzegach, ul. Rzemieślnicza 51, E-mail: zuk@bialobrzegi.pl.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1528, Akta tyczące się okręgu starozakonnych w Przytyku w guberni sandomierskiej.
Dean M., Piątkowski S., Białobrzegi, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Dymek A., Białobrzegi, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Fąfara E., Gehenna ludności żydowskiej, Warszawa 1983.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 9374, [bmw] 1985.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945: województwo radomskie, Warszawa 1980.

Poszukujemy informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.