Naokoło śmierć i zagłada, masz mur z prawej i lewej,
Czy zniesie to twoje serce? ?
Świat to szalejące morze, pełne głębin,
a czas to kruchy most rozpostarty nad nim.
Szerokość mostu na łokieć człowieczeństwa.
Zaiste człowiek jest rzeczą, o której mówi się: "Patrz, to coś nowego" inskrypcja na jednej z macew na cmentarzu w Białej
Początek obecności ludności żydowskiej w miejscowości Biała koło Prudnika datowana jest na koniec XIV wieku, choć pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z 1543 r. W okresie tym w mieście mieszkało dziewięć rodzin żydowskich. Z czasem ich liczba stopniowo rosła; wpierw nastąpił napływ osadników wyznania mozaistycznego z terenu Śląska, a w późniejszym okresie - połowa XVII w. - z terenu Polski przybyli Żydzi uciekający przed wojskami szwedzkimi. Wzrost liczby osadników żydowskich w Białej tłumaczy fakt, iż obok Głogowa była to jedyna miejscowość na Śląsku, w której Żydzi byli tolerowani i mogli tam mieszkać. Stosowny dekret cesarski dla Żydów z Białej został wydany 13 kwietnia 1601 r. Z początku Żydzi osiedlali się na przedmieściach Białej od strony Nysy. Dopiero w następnych latach część z nich przeprowadziła się do zakupionych w śródmieściu domów. Trudnili się drobnym handlem w mieście i na jarmarkach oraz handlem obwoźnym. Pierwsza gmina żydowska w Białej mogła powstać już około 1562 r., lecz dokumenty potwierdzają dopiero datę 1600 r. Nie istnieją niestety archiwalia mówiące, czy w tym czasie bialscy Żydzi posiadali swoją świątynię. Drewniana synagoga została wybudowana najprawdopodobniej dopiero pod koniec XVII w.
W 1724 r. Białą zamieszkiwało już 600 Żydów - stanowili oni 30% mieszkańców tego miasta. Ich liczba systematycznie rosła i wyniosła tysiąc osób w 1742 r., 1061 w 1782 r. (Białą zamieszkiwało w tymże roku 961 chrześcijan), a w roku 1812 osiągnęła punkt kulminacyjny - tysiąc dziewięćdziesiąt sześć osób. W mieście działała szkoła żydowska oraz Bractwo Pogrzebowe. Żydzi z Białej w dalszym ciągu zajmowali się handlem, ale z czasem na coraz to większą skalę. We Wrocławiu sprzedawali jedwab, ręcznej roboty koronki, wełnę śląską, wosk, miód. Dzięki swej mobilności byli znani również w mniejszych śląskich miejscowościach jak Jawor, Nysa czy Świdnica, a także w Jarosławiu i Krakowie. Rozwój gospodarczy bialskich Żydów pociągnął za sobą nakładanie na nich coraz to większych podatków, których niekiedy nie byli w stanie uiścić.
Wzrost liczby bialskich Żydów wymusił na tamtejszej gminie mozaistycznej podjęcie planu budowy nowego domu modlitwy. Strawienie przez wielki pożar drewnianej synagogi w dniu 22 kwietnia 1769 r. tylko przyspieszyło realizację tego projektu. Nowa murowana synagoga została otwarta w 1774 r. Wybudowano ją w stylu barokowym, miała ściany w kolorze niebieskim ze złotymi motywami, a w swych wnętrzach mieściła specjalną komnatę, w której przez wiele lat zgromadzono wielki skarb - naczynia kultowe z metali szlachetnych i nieszlachetnych. W świątyni było dwieście pięćdziesiąt do trzysta miejsc siedzących na parterze oraz sto na balkonie.
Od 1812 r. liczba Żydów w Białej systematycznie malała - w połowie XIX wieku spadła do pięciuset osób, w 1910 r. dwadzieścia, a w 1926 r. - dziewięć. Mimo tego Biała zawsze była postrzegana jako punkt oparcia Żydów na Górnym Śląsku. Dlatego Żydzi nazwali to miasto "Makom Cadik", czyli "miasto sprawiedliwych".
Rozkazem rządowym z dnia 15 sierpnia 1914 r. gmina żydowska w Białej została rozwiązana. Wszystkie kosztowności z synagogi zostały przekazane do Prudnika, a pozostali w Białej Żydzi przeszli pod opiekę prudnickiej gminy.
Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy w Białej istniał jeden czy też dwa cmentarze żydowskie. Istnieją podejrzenia, iż na początku XVI w. na północ od murów miejskich - na tzw. Przedmieściu Nyskim - znajdował się pierwszy kirkut. Nie ma jednakże na to dowodów. Zachowany natomiast do dnia dzisiejszego kirkut na wzgórzu zwanym Kopcem (po niemiecku Schwedenschanze), powstał nie później niż w 1621 r. Z tego też roku pochodzi najstarsza zachowana macewa. Jest to największa i najstarsza nekropolia żydowska w województwie opolskim.
Nekropolia Na Kopcu ma powierzchnię około 0,54 ha i kształt nieregularnego czworoboku o maksymalnej długości 188 m. Umiejscowiona jest na zachodnim stoku wzgórza, stromo opadającym ku łące nad rzeką Białą. Teren cmentarza był kilkukrotnie powiększany poprzez dokupowanie kolejnych parcel ziemi. Aż do 1914 r. kirkut był własnością gminy w Białej. W tymże roku wraz z pozostałymi obiektami bialskiej gminy został przekazany pod opiekę kahału w Prudniku, a 23 lutego 1943 r. pieczę nad nim przejęło Zrzeszenie Żydów w Niemczech.
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
foto: Stoik
Z liczby około trzech tysięcy pochówków ocalało niespełna dziewięćset nagrobków. Najstarsza zachowana stela pochodzi z grobu Estery, córki Symchy, zmarłej w roku 5382, tj. 1621/1622. Jest ona wykonana z piaskowca i została odnaleziona przez Jana Woronczaka w korycie rzeki Białej. Inskrypcja na nagrobku głosi: "Tu pochowana skromna i pobożna niewiasta dzielna, pani Estera, córka naszego nauczyciela pana Symchy (sprawiedliwego błogosławionej pamięci), roku 382 (według małego rachunku)."
Ostatni pogrzeb na cmentarzu żydowskim w Białej Prudnickiej miał miejsce w 1938 roku.
Od połowy XVII w. aż do pierwszych lat po drugiej wojnie światowej cmentarz był otoczony drewnianym płotem opartym na murowanych słupkach. Do dziś zachowało się kilka słupków. Istnieją ponadto fundamenty domu przedpogrzebowego, trochę gruzu po wybudowanym w 1826 r. domu grabarza oraz mocno zniszczona brama główna.
W 2002 roku cmentarz został uporządkowany przez młodzież, działającą w ramach programu "Antyschematy".
Macewa Estery
córki Symchy
,
zm. 1621/1622 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Naftalego Herca syna Abrahama,
zm. 13.05.1711 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Arie Judy Lejba
syna Elchanana,
zm. 25.02.1707 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Mosze syna Izaaka i Jitele córki Mosze Rajna
zm. 02. i 05.01.1732 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Miasto Biała Prudnicka leży w południowej części woj. opolskiego. Aby dotrzeć na cmentarz żydowski, należy tuż przy wyjeździe z miasta (za parkiem) w kierunku zachodnim (na Prudnik), skręcić w prawo (na poboczu umieszczona jest tablica informacyjna).
Opracowano na podstawie książki Marcina Wodzińskiego "Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII - XVIII wieku" oraz opracowania Wojciecha Czabaja "Historia Żydów Polskich".
tekst: Małgorzata Frąckowiak
tłumaczenie inskrypcji na macewach: Jerzy Worończak Więcej informacji o społeczności żydowskiej i cmentarzu w Białej znajdziesz
na witrynie internetowej Gminy Biała oraz na witrynie p. Marka Koteluka "Cmentarz żydowski w Białej" Kliknij tu, by obejrzeć zdjęcia z cmentarza w Białej w obiektywie Jana Pydycha
Film video z tego cmentarza znajdziesz w serwisie youtube.pl
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.