Żydzi w Bełżycach posiadali dwa cmentarze. Najstarszy z nich założono pod koniec XVI w., około 50 m od rynku, w sąsiedztwie synagogi, w rejonie zbiegu obecnych ulic Bednarskiej (dawnej ul. Zatylnej Żydowskiej), 1000-lecia (dawnej ul. Żydowskiej) i Jakuba Nachmana z Bełżyc (dawnej ul. Zatylnej). Jego lokalizację zaznaczono m.in. na planie miasta z 1897 roku.

Cmentarz został zamknięty przez władze administracyjne w 1810 r., które nakazały gminie żydowskiej nowe miejsce pochówku "wynieść za miasto co najmniej 1000 kroków od ostatniej chałupy, a miejsce dawnego kierkuta zaorać...". Prawdopodobnie jednak w kolejnych latach odbywały się na nim pogrzeby.

W latach PRL cmentarz zabudowano - wzniesiono na nim dom kultury, sklep i częściowo ośrodek zdrowia. Obecnie teren znajduje się w obrębie kilku działek geodezyjnych (nr 848, 849, 1286, 1289, 1285/1, 1287, 1288/1, 1288/2). Wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. W 1992 r. na placu od strony ul. 1000-lecia (poza granicą cmentarza) Nimrod Ariav ufundował pomnik upamiętniający Żydów zamordowanych w getcie, w formie granitowego głazu z tablicą z napisem: "Pamięci ofiar getta żydowskiego pomordowanych na miejscu lub zesłanych do obozów zagłady przez hitlerowców 1943 roku".

Drugi cmentarz żydowski w Bełżycach powstał po 1810 r., na działce na planie wydłużonego prostokąta, położonej około 1,2 km na południowy zachód od rynku, przy obecnej ul. Przemysłowej. Projekt cmentarza przygotował inż. Feliks Bieczyński. Na cmentarzu znajdowała się mogiła pięciu Żydów, powieszonych w 1860 r. oraz kwatera żydowskich żołnierzy, poległych w latach pierwszej wojny światowej. W latach drugiej wojny światowej na cmentarzu chowano ofiary egzekucji, między innymi 149 osób rozstrzelanych przed synagogą 2 października 1942 roku.

Dewastacja cmentarza nastąpiła po wojnie. Znaczną część działki zajęła baza maszynowa, pozostałą zadrzewiono. Nagrobki zostały rozkradzione przez okoliczną ludność.

Pod koniec lat 80., z inicjatywy i dzięki funduszom Nimroda Ariava, niezabudowany fragment cmentarza o powierzchni około 0,8 ha uporządkowano i ogrodzono kamiennym murem, z symbolicznym drzewem życia wkomponowanym w części frontowej oraz historią Żydów bełżyckich po stronie wewnętrznej. Przy wejściu umieszczono kamienny blok, nawiązujący formą do elementów warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, z napisem: "Pamięci tych wszystkich, którzy pochowani zostali w tym miejscu" oraz tablicę z napisem: "Na tym cmentarzu żydowskim wraz z moim bratem Abrahamem zamordowanym później przez Niemców oraz z innymi Żydami, którzy wówczas ocaleli z pożogi, pochowałem mojego ojca Arie - Lejba Cygielmana, rozstrzelanego przez hitlerowców na placu przed bóżnicą w Bełżycach wraz z innymi 149 Żydami w dn. 2 października 1942 roku. Nimrod S. Ariav-Cygielman, 2 października 1990 roku". Projekt upamiętnienia wykonał architekt Zbigniew Gąsior. Na cmentarzu zgromadzono kilkanaście macew w różnym stanie zachowania, przekazanych przez mieszkańców Bełżyc.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Jadczak S., Bełżyce. Monografia miasta i gminy, Bełżyce 2002.
Kopciowski A., Kubiszyn M., Trzciński A., Zawanowska M., Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011.
Nimrod Ariav. Historie z Bramy, Lublin 2015.
Sygowski P., Karta cmentarza, [bmw] 1992.