Bełz to niewielkie miasto na pograniczu Pobuża i Grzędy Sokalskiej, odległe zaledwie trzy kilometry od granicy z Polską. Po drugiej wojnie światowej, do 1951 roku, do momentu porozumienia między Polską i ZSRR o wymianie terytoriów, leżało w granicach Polski. Liczy dziś niecałe 2,5 tysiąca mieszkańców.

Jest to miasto o ponad tysiącletniej historii, liczące już w XVII wieku ponad cztery tysiące mieszkańców. Wyznawcy judaizmu osiedlali się w nim bardzo wcześnie, już w końcu X wieku do grodu przybyli pierwsi Żydzi (karaimi), zajmujący się handlem. Pod koniec średniowiecza, około XIV wieku w Bełzie funkcjonował kahał żydowski, a w początkach XVI wieku istniała tam już synagoga. W 1665 roku gmina żydowska uzyskała równouprawnienie w prawach i obowiązkach miejskich.

Od XIX wieku Bełz stał się jednym z najważniejszych ośrodków chasydyzmu w Galicji, z własną dynastią cadyków, która nieformalnie przewodziła Żydom galicyjskim. Bełscy cadycy słynęli jako cudotwórcy, a do miasta przybywały liczne pielgrzymki Żydów z całej Galicji. Do II wojny światowej miasto stanowiło siedzibę słynnej dynastii cadyków Rokeach. Jej założycielem i pierwszym Belzer Rebbe w latach 1817-1855 był urodzony w w 1779 roku Szalom Rokeach, zwany Sar Szalom, który również otworzył w mieście szkołę wyznaniową. Jego następcami byli: Jehoszua Rokeach (w latach 1855 - 1894), Isachar Dow Rokeach I (1894 - 1926) i Aharon Rokeach (1926 - 1957). Ten ostatni przeżył Holokaust i przedostał się do Palestyny, gdzie w Tel-Awiwie założył działający do dziś ośrodek chasydyzmu. Ponieważ jednak cała jego rodzina zginęła w czasie Holokaustu, na swojego następcę wyznaczył bratanka - obecnym, piątym Belzer Rebbe jest Isachar Dow Rokeach (II), urodzony w 1948 roku w Izraelu, mieszkający w Jerozolimie.

Przed drugą wojna światową w Bełzie mieszkało około czterech tysięcy osób, z czego ponad połowę stanowili Żydzi. W 1942 roku prawie cała ich społeczność została wywieziona przez hitlerowców do obozu zagłady w Bełżcu oraz do obozu pracy w Cieszanowie. Wielka Synagoga, pałac rabinów i szkoła chasydzka zostały zniszczone. Jedynym ocalałym z kilku znajdujących się niegdyś w Bełzie żydowskich domów modlitwy jest charakterystyczny piętrowy budynek niedaleko rynku. Posiada on nadwieszoną narożną wieżyczkę, która wieńczy kopuła w kształcie buławy. Jest to dawna bożnica towarzystwa dobroczynnego Iszre Lew, którą zbudował w 1909 roku założyciel tej organizacji, mieszczanin bełski Fajwel Taube.

Przetrwał również cmentarz żydowski, założony w 1790 r. Ocalało na nim kilkadziesiąt nagrobków, a wśród nich macewy trbełskich cadyków: Szaloma Rokeacha z Bełza, jego syna Jehoszuy Rokeacha oraz wnuka Isachara Dowa Rokeacha. Od lat są one celem pielgrzymek wyznawców chasydyzmu, rocznie odwiedza miasto ponad dziesięć tysięcy Żydów z całego świata. Ostatnio chasydzi bełscy z Izraela  wybudowali tuż obok cmentarza żydowskiego hotel wraz z synagogą i mykwą.

tekst: Jolanta Dziubińska
Księgę Pamięci Bełza znajdziesz tutaj: