Cmentarz żydowski w Adamowie jest oddalony około 1,5 km na północny wschód od centrum miejscowości, znajduje się po południowej stronie ul. Korczaka i zajmuje działkę nr 577 na nieregularnym planie, o powierzchni 1500 m kw. Według niepotwierdzonych informacji cmentarz powstał pod koniec XIX w. lub około 1925 roku.

W październiku 1942 r. na cmentarzu pogrzebano według różnych źródeł od około 150 do około 320 Żydów rozstrzelanych przez Niemców między innymi na łące Mariana Kurowskiego: "Zabitych Żydów pozostali przy życiu wkładali na drabiniaste wozy i wywożono na zbiorowy cmentarz żydowski w Adamowie [.] Zdarzały się przypadki, że ciężko rannych, lecz żywych jeszcze Żydów wkładano na wozy i wywożono do zbiorowych grobów". W listopadzie 1942 r. na cmentarzu pochowano także 32 Żydów zabitych przez SS-manów i plutonowego Policji Polskiej Piotra W., a w październiku 1943 r. - dwóch Żydów ujętych podczas obławy. Przypuszczalnie podczas drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza. W wyniku zniszczeń wszystkie naziemne elementy obiekty uległy zatarciu.

7 kwietnia 1959 r. Sąd Powiatowy w Łukowie w oparciu o dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich wydał postanowienie o nabyciu cmentarza przez Skarb Państwa. 29 kwietnia 1959 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w następstwie uchwały Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Adamowie - podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. Prawdopodobnie w tym czasie na cmentarzu zasadzono około 20 topoli.

W latach 80. XX w. cmentarz ogrodzono drutem kolczastym rozciągniętym na betonowych słupkach. W latach 2001-2002 z inicjatywy Rubina Rosenberga cmentarz został ogrodzony murem z betonowych przęseł prefabrykowanych, odsłonięto również pomnik z napisem: "Pamięci pomordowanych przez hitlerowców w 1942 r. ponad 1200 obywateli polskich narodowości żydowskiej, kobiet, mężczyzn i dzieci, mieszkańców Adamowa i okolic". Kilka lat później obok pomnika ustawiono symboliczną macewę z inskrypcją: "Rubin Rosenberg, syn Noah i Sary, ur. 15 XI 1929 Adamów, zm. 30 IV 2005 Chicago. Tu spoczywa cała rodzina, kilka pokoleń".

Właścicielem cmentarza jest Skarb Państwa. W toku jest postępowanie o przeniesienie prawa własność na rzecz Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa lubelskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 131/519, Wyznanie mojżeszowe. Cmentarze w Polsce. Informacja.
Adamów [online] https://zapomniane.org/miejsce/adamow/ [dostęp: 03.04.2022].
Kubiszyn M., Śladami Żydów Lubelszczyzna, Lublin 2011.
Niedźwiedź J., Adamów, [w:] Województwo lubelskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Szurek J.-Ch., Powiat łukowski, [w:] Dalej jest noc Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.
foto: Tomasz Kowalik
Polecamy odwiedzenie stron internetowych:
http://trobal.pulawy.pl
www.sztetl.org.pl
www.shabbat-goy.com